بخش دوم از نحوه گزارش نویسی در مرحله گودبرداری (خاکبرداری)

متن پیش روی برگردان فایل صوتی است که به همت گروه نگارش آماده و در اختیار شما قرار گرفته است.

مرجع حقوق مهندسی ایران همیار و همراه جامعه مهندسی ایران

• در جلسه قبل بخش اول از مباحث گزارش ­نویسی در رابطه با گودبرداری به اختصار شرح داده شد. درخصوص آنکه در هنگام خاکبرداری و قبل از اجرای فونداسیون چگونه باید سپر خاکی برداشته شود صحبت گردید. همچنین در رابطه با چگونگی اجرای سازه نگهبان جایگزین (مانند بادبندهای ضربدری و یا دیوار حائل و یا دیوار آجری) به جای سپر خاکی توضیح داده شد و ذکر گردید که در همان ابتدا نباید به صورت کامل سپر خاکی برداشته و مقابل پی ملک مجاور کاملا خالی شود تا مثلاً آرماتوربند و یا آهنگر بخواهد بیست روز دیگر شروع به انجام کار نماید. همان­طور که گفته شد بایستی مرحله به مرحله سپر خاکی برداشته شود و به جای آن طبق نقشه محاسباتی، سازه نگهبان بادبند ضربدری و یا دیوار حائل و یا دیوار آجری (که آجر آن زنجاب شده) اجرا گردد. لازم است مهندس ناظر این موارد را به صورت کتبی و شفاهی به مالک اعلام نماید. ضمناً پشت دیوار 35 سانتیمتری آجری که حکم دیوار حائل برای تحمل فشارهای سربار ملک همسایه وارد به خاک را دارد بایستی بتن بسیار رقیق و یا دوغاب ماسه سیمان (مانند دوغاب کاشی کاری) ریخته شود. همچنین استفاده از مش میلگرد نیز مفید خواهد بود. حال با تمام این اوصاف، ممکن است مالک به هر دلیلی بدون اجرای سازه نگهبان، خاکبرداری را انجام دهد و یا ابتدا سازه نگهبان را اجرا کرده ولی سپر خاکی را به ­طور کامل بردارد و در هر صورت عملیات خاکبرداری مطابق با نقشه­های مصوب نبوده و مورد تایید مهندس ناظر نباشد. در این حالت که مهندس ناظر متوجه می­شود این عملیات با ریسک همراه است و ممکن است به او آسیب وارد شود بایستی سریعاً گزارش خاکبرداری را به شهرداری (برای شهر تهران به دفتر خدمات الکترونیک) ارائه نماید و “خلاف دارد” را علامت بزند.
• ضمناً در گزارش­های قبلی که در جلسه یازدهم عنوان گردید نیز بایستی “خلاف دارد” علامت زده شده باشد. اگر به متن گزارش­های نمونه توجه کنید مشاهده می­کنید که “خلاف دارد” علامت زده شده است (برای شهرهایی که فرم گزارش مخصوص دارند). در خصوص برخی شهرستان­ها که فرمت گزارش مخصوص ندارند در متن گزارش بایستی ذکر شود که عملیات دارای خلاف می­باشد. همچنین در متن توضیحات گزارش بایستی اشاره شود که مالک سازه نگهبان را مطابق با نقشه ­های مصوب اجرا نمی ­نماید (فعل مضارع) و روش خاکبرداری برای برداشتن سپر خاکی اشتباه می­باشد. در این گزارش بایستی خطاب به شهرداری اعلام شود: «خواهشمند است مالک را موظف نمایید مطابق با نقشه ­های مصوب، سازه نگهبان را اجرا نماید و همچنین برای خاکبرداری و اجرای سازه نگهبان، از مجری صاحب صلاحیت استفاده نماید.» در این خصوص در سرفصل مخصوص به خود به طور مفصل درباره نحوه گزارش­نویسی این موضوع صحبت خواهد شد و پیچیدگی­های موضوع شرح داده می­شود. در اینجا فقط اشاره مختصری به کلیات موضوع می­گردد. قطعاً سولات زیادی در این زمینه وجود دارد که لازم است صبور باشید تا به سرفصل آن برسیم. ابتدا بایستی پیش­نیازهای موضوع بیان گردد.

• مهندسان ناظر باید توجه خاص داشته باشند که در گزارش خاکبرداری، نباید دستور توقف عملیات اجرایی را بدهند. این موضوع بسیار خطرناک است چون اگر ساختمان­های مجاور ریزش کند مهندس ناظر متهم اصلی خواهد بود. در صورتی­که در هنگام انجام عملیات خاکبرداری، مالک سازه نگهبان را اجرا نکند مهندس ناظر بایستی در گزارش خود بنویسد: «لازم است ادامه عملیات خاکبرداری متوقف شده و مالک سریعاً نسبت به پایدارسازی دیواره­های گود و پلاک­های مجاور و اجرای سازه نگهبان اقدام نماید.» بنابراین مهندس ناظر نباید در گزارش خاکبرداری دستور توقف بدهد. در این خصوص در مباحث آینده پرونده­های مربوطه را بازخوانی خواهیم کرد. البته نظر برخی کارشناسان بر آن است که در گزارش بیان شود «انجام هرگونه فعالیت به جز اجرای سازه نگهبان و پایدارسازی دیواره­های گود و پلاک­های مجاور بایستی متوقف گردد.» این جمله کامل نبوده و تاثیر چندانی در تبرئه مهندس ناظر در دادگاه ندارد. طی صحبتی که با یکی از قضات محاکم قضایی و تعداد زیادی از کارشناسان رسمی دادگستری صورت گرفت، ایشان اظهار داشتند که توقف سایر کارها، تاثیری در ناصحیح بودن اجرای سازه نگهبان ندارد و نمی­تواند مهندس ناظر را تبرئه کند. به عبارت دیگر بایستی اشکالات سازه نگهبان در گزارش بیان گردد که در ادامه مطالب در سفر دوم به آن پرداخته می­شود. در حال حاضر این جمله به­طور کلی توضیح داده شد و کاربرد آن در جای خود توضیح داده می­شود. مطلب بعدی آن است که در مرحله گودبرداری و سایر مراحل دیگر امکان ارائه هر تعداد گزارش به شهرداری وجود دارد و در این زمینه محدودیتی نیست. به عنوان مثال در یک پروژه در مرحله خاکبرداری بیش از پانزده گزارش ارائه شد به ­طوری­ که حتی در یک روز صبح و عصر گزارش ارسال گردیده است. موضوع بعدی آن است که اگر در مرحله گودبرداری، عملیات خاکبرداری به­طور صحیح انجام شده و سازه نگهبان نیز از نظر مهندس ناظر درست اجرا شده بود هیچ­گاه نباید در گزارش، سازه نگهبان را تایید کرد. اگر همه موارد صحیح انجام شده بود مهندس ناظر در هنگام پایان گودبرداری، در گزارش خود فقط ذکر کند:

«مراحل خاکبرداری به پایان رسیده» و “خلاف ندارد” هم علامت بزند. اگر مهندس ناظر در گزارش خود بنویسد سازه نگهبان اجرا شده مورد تایید است و یا استحکام سازه نگهبان تایید می­باشد، به هر دلیلی گود ریزش کند مهندس ناظر ضامن اصلی خواهد بود و ممکن است حتی 100 درصد خسارت بر عهده وی قرار گیرد. در بررسی خسارت پروژه­هایی که مهندس ناظر حدود 60-70 درصد تقصیر گرفتند حتی در کارشناسی پنج نفره، نتوانستند از خود دفاع کنند. مدارک این پروژه­ها نشان می­دهد که مهندسان ناظر سازه نگهبان را تایید کرده­اند که این موضوع بسیار خطرناک است.

• همان طور که گفته شد مهندسین ناظر باید توجه داشته باشند که هرگز استحکام هیچ سازه نگهبانی را تایید نکنند. حتی در صورتی که از نظر شما همه موضوعات رعایت شده در گزارش خود که می­خواهید “خلاف ندارد” را علامت بزنید فقط ذکر کنید که عملیات خاکبرداری به پایان رسیده است ولی در مورد سازه نگهبان اظهار نظر ننمایید. چون امکان دارد مالک بدون اطلاع شما مثلا یک پشت بند را به هر دلیل بردارد و یا آرماتوربند در هنگام اجرای فونداسیون به هر دلیلی یک عضو مایل و یا یک اتصال را که از نظر خودش دست­گیر است، جمع کند و یا اینکه با لگد زدن و پتک زدن سعی در شکستن یک عضو سازه نگهبان داشته باشد تا بتواند میلگردها را عبور دهد و یا صفحه ستون را در مکان خود جای دهد. این گونه موارد می­تواند باعث وقوع حادثه شود و در صورتی که مهندس ناظر سازه نگهبان را تایید کرده باشد اثبات این موضوع که پس از اعلام گزارش وی، در سازه نگهبان تغییرات ایجاد شده تقریبا غیر ممکن است زیرا در صورت تخریب پلاک­های مجاور، محل حادثه پر از خاک و نخاله می­شود. به عنوان مثال در حادثه تخریب ساختمان مجاور یک پروژه در خیابان پاسداران تهران که خسارت سنگین مالی به وجود آمد و خوشبختانه با تلفات جانی همراه نبود، مهندس ناظر پروژه به پرداخت درصد خسارت وحشتناکی محکوم شد به دلیل آنکه در گزارش خود استحکام سازه نگهبان را تایید کرده بود (مبلغ خسارت مالی حدود 800 میلیون تومان بود و مهندس ناظر در کارشناسی سه نفره 60 درصد تقصیر گرفت ضمن اینکه مهندس ناظر دارای بیمه مسئولیت نبود). به هرحال در این پروژه پس از اعلام گزارش تایید استحکام سازه نگهبان توسط مهندس ناظر، آرماتوربند در هنگام اجرای فونداسیون به وسیله پتک، جوش یک عضو سازه نگهبان را شکسته بود و برای راحتی انجام عملیات آرماتوربندی اتصال پشت­بند عضو سازه نگهبان را از بین برده بود که در نتیجه ساختمان مجاور تخریب گردید. در این­گونه حوادث به علت وجود اسباب و وسایل ملک مجاور، خاک، تیرآهن و نخاله های ساختمانی، امکان تشخیص موضوع ذکر شده برای هیچ کارشناسی وجود ندارد. لذا حتی اگر سازه نگهبان هیچ ایرادی نداشته باشد مهندس ناظر باید در گزارش خود سکوت اختیار کند و هرگز استحکام سازه نگهبان را تایید نکند.
• مورد بعدی اینکه پس از اتمام خاکبرداری و اجرای سازه نگهبان، مهندس ناظر بایستی عمق گودبرداری را از رقوم صفر- صفر پروژه اندازه­گیری نماید تا صحت عمق گودبرداری مشخص گردد. اگر عمق گودبرداری بیشتر از مقدار مندرج در نقشه باشد مالک بایستی اضافه عمق خاکبرداری را با قلوه­سنگ و بتن به صورت بلوکاژ پر کند تا رقوم ارتفاعی گود به عمق زیر بتن مگر فونداسیون برسد. در صورتی­که عمق خاکبرداری صحیح باشد فقط باید وضعیت زیر خاک فونداسیون بررسی شود. اگر خاک ضعیف و تحکیم ­نیافته باشد قبل از اجرای بتن مگر فونداسیون، مالک را ملزم به تحکیم خاک به وسیله آب و غلتک نمایید تا خاک پروژه پایدار گردد و به مرور زمان نشست نکند.
• ضمنا همان­طور که در جلسات قبل توضیح داده شد بایستی داخل چاه­های فاضلاب قدیمی توسط دوغاب رقیق آهک پر شود. در صورتی­که چاه فاضلاب پر شده باشد باید به عمق حدود 5/1 متر تخلیه و با دوغاب رقیق آهک پر شود تا به ­طور کامل در چاه نفوذ کند. موضوع بعدی در خصوص تعیین کد صفر- صفر پروژه و استفاده از شلنگ تراز و یا دوربین نقشه­برداری می­باشد. البته در پروژه­هایی که ناظر نقشه­برداری دارند کار راحت است و این موضوع توسط ایشان انجام می­شود. در ساختمان­های چهار ناظره تعیین کد صفر- صفر با ناظر معماری می­باشد و در پروژه های تک ناظره همه وظایف به عهده یک نفر می باشد. همان­طور که قبلا نیز گفته شد ساختمانی که فقط تک ناظر دارد ایشان ناظر معماری، ناظر نقشه­برداری، ناظر تاسیسات مکانیکی، ناظر تاسیسات برقی و ناظر سازه می­باشد. به عبارت دیگر همه این موارد یک­جا بر عهده تک ناظر با همه مسئولیت­های آنها است. حال باید ببینیم کد صفر- صفر کجاست؟

• برای پیدا کردن کد صفر-صفر یک ساختمان به نقشه معماری مراجعه می­کنیم زیرا جای آن در این نقشه مشخص است که در واقع همان کف پیاده­رو می­باشد. توجه داشته باشید که به جدول خیابان که ارتفاع آن بالاتر است کاری نداریم. سوالی که در اینجا مطرح است، در صورتی­که کوچه و یا خیابان شیب­دار باشد کجای پیاده­رو به عنوان کد صفر-صفر انتخاب شود؟ در این­گونه موارد در اکثر نقشه­های معماری، وسط درب ورودی ماشین­رو به عنوان کد صفر-صفر نشان داده شده است. معمولا در نقشه­ ها، درب آدم­رو به عنوان مبنای کد صفر-صفر انتخاب نمی­شود.

حال اگر در نقشه­ای یک مهندس معمار در یک کوچه شیب­دار وسط درب آدم­رو را به عنوان کد صفر-صفر فرض کرده باشد لازم است مهندس ناظر در نقشه از ]تراز[ روی پله ­ها دقت کند که ]کد ارتفاعی[ چگونه به سقف طبقه بالا رسیده است؟ علت آنکه وسط درب پارکینگ به عنوان کد صفر-صفر در نظر گرفته می­شود، آن است که شیب رمپ نباید تند شود. یعنی طراحی معماری طبقات باید براساس شیب رمپ انجام شود. امکان کم و زیاد کردن تعداد پله­ها وجود دارد اما شیب رمپ نباید از یک مقدار معین بیشتر شود. بنابراین قاعده تعیین کد صفر-صفر در ضوابط شهرسازی، وسط درب ماشین­رو می­باشد. ولی اگر در نقشه معماری وسط درب آدم­رو به عنوان کد صفر-صفر انتخاب شده بود مهندس ناظر باید با شمارش تعداد پله­ها و رقوم سقف این موضوع را کنترل نماید. به هرحال پس از تعیین کد صفر-صفر مهندس ناظر از مالک می خواهد که به کمک شلنگ تراز این نقطه را به داخل گود انتقال دهد و روی دیوار همسایه با اسپری رنگی کد 1+ علامت بزند. با توجه به آنکه امکان مشخص کردن کد صفر-صفر به داخل گود میسر نیست، بایستی از کوچه و خیابان یک متر بالاتر رفته و بعد با چرخش شلنگ تراز به دور دیوار همسایه و داخل گود رقوم 1+ را علامت بزنیم. سپس با متر زدن عمق گودبرداری را کنترل کنیم. لازم به ذکر است تهیه شلنگ تراز و استفاده از آن، آسان بوده و دارای دقت مناسب و کافی می­باشد. چون قرار نیست دقت کار در حد میلیمتر باشد شلنگ تراز برای تعیین رقوم صفر-صفر کفایت می­کند اما اگر کسی بخواهد می‌تواند از دوربین نقشه‌برداری هم استفاده نماید. حدود 30-20 متر شلنگ تراز مورد نیاز است که می‌توان آن را از ابزارفروشی خریداری نمود. روش کار کردن با شلنگ تراز بدین صورت است که بعد از بردن نخاله‌ها و قبل از گودبرداری ابتدا یک سر آن را به شیر آب وصل نموده و پر از آب می‌کنیم تا از حباب هوا خالی شود. سپس دو نفر انگشت شست خود را به دو سر شلنگ می‌گذارند و یک نفر به اندازه یک متر از کد صفر-صفر خیابان بالا رفته و علامت می زند و یک نفر دیگر سر شلنگ تراز را در آن نقطه قرار می‌دهد. نفر دیگر به سمت گود حرکت می‌کند و در کنار دیوارهای ملک همسایه حرکت می‌کند و کد 1+ را روی دیوار علامت می‌زند. لازم به ذکر است که آب روی شلنگ باید ثابت باشد. در صورتی‌که آب ثابت نشد با اشارات دست به نفر اول که سر شلنگ تراز را در کد 1+ اولیه نگه داشته از او می‌خواهیم با بالا و پایین بردن دست خود او نیز شلنگ را بالا و پایین ببرد به‌طوری‌که نوسان سطح آب از بین برود و با هم تراز شود. در این حالت دور تا دور ملک، کد 1+ را علامت می‌زنیم. حال به فرض اگر عمق گودبرداری چهار متر باشد از کد 1+ بایستی پنج متر تا کف گود فاصله باشد. نکته قابل توجه آن است که مهندس ناظر همیشه باید یک متر 10 متری فلزی به همراه داشته باشد چرا که او بدون همراه داشتن متر هویت و شخصیت چندانی هم ندارد. ضمناً متر لیزری خیلی مناسب کارهای او نبوده و ممکن است دارای عیب باشد. متر لیزری مورد استفاده افراد دیگری می‌باشد.

به هرحال ابهت مهندس ناظر به داشتن متر بوده و حتی باز نگه داشتن حدود 10 سانتیمتر از متر در هنگام صحبت کردن با مالک و حرکت دادن آن، دارای آثار و بار روانی مثبت خواهد بود و کمک خواهد کرد که مالک از شما حساب ببرد.