بخش اول از نحوه گزارش نویسی فونداسیون

مغایرت های ابعاد موجود زمین با نقشه ها و پروانه

آثار گزارشات خارج از موعد و نحوه بیان آزمایشات در گزارشات

متن پیش روی برگردان فایل صوتی است که به همت گروه نگارش آماده و در اختیار شما قرار گرفته است.

مرجع حقوق مهندسی ایران همیار و همراه جامعه مهندسی ایران

• در این جلسه به بحث نحوه گزارش نویسی برای مرحله فونداسیون می پردازیم. درنظر داشته باشید پسازآنکه خاکبرداری به اتمام رسید و مالک اقدام به اجرای بتن مگر و آرماتوربندی و قالب بندی فونداسیون کرد، لازم است برای اسکلت بتنی، میلگردهای انتظار ستونها و برای اسکلت فلزی، بیس پلیت های ستونها اجرا شود.

توصیه می گردد به مالک گفته شود 24 ساعت قبل از بتن ریزی فونداسیون با ناظر تماس گرفته تا نسبت به بازدید و صدور مجوز بتن ریزی فونداسیون اقدام نماید و هنگامی که  شما به عنوان ناظر برای بازدید از فونداسیون، به محل ساختمان مراجعه کردید، انجام کنترلهایی باید مد نظر باشد که به شرح ذیل بدان می پردازیم.

اولین موضوع این است که با مراجعه به نقشه معماری، ابعاد سطح اشغال ساختمان را براساس سایت پلن نقشه معماری کنترل می کنید. حتما به خاطر داشته باشید که همواره کنترل ابعاد و رقوم ارتفاعی ساختمان می بایست از روی نقشه معماری صورت پذیرد نه از روی نقشه سازه.

تفاوت رقوم روی فونداسیون را در نقشه سازه با رقوم روی نقشه معماری مقایسه کرده تا ضخامت کفسازی بدست آید بعنوان مثال در نقشه سازه رقوم روی فونداسیون 1.7- درج شده و در نقشه معماری، کف تمام شده زیرزمین 1.40- نوشته شده است، این بدان معنی است که ضخامت کفسازی زیرزمین 30 سانتی متر می باشد. سایر ضخامتها نیز از جمله سقف طبقات، به همین صورت قابل استخراج است. مثلا رقوم ارتفاعی روی سقف اول در نقشه معماری 120+ و در نقشه سازه، 110+ درج شده. این، یعنی ضخامت کفسازی برای سقف اول 10 سانتی متر در نظرگرفته شده است. نکته مهم این است که مبادا ابعاد زمین و جانمایی ستونها و جانمایی چاله آسانسور، براساس نقشه سازه کنترل شود، بلکه مبنای جانمایی، نقشه معماری است. اگر چنانچه این دو نقشه باهم مغایرت داشت می بایستی نقشه معماری ملاک عمل قرار گیرد. اصولا نیازی هم به گزارش اینگونه مغایرتها نیست. هرچند می توان گزارش هم کرد اما اهمیت زیادی ندارد چرا که مبنای شما برای ابعاد تمام شده، نقشه معماری است. و برای اجرای خود سازه، نقشه سازه است.

بنابراین لازم است طول و عرض سطح اشغال را از روی نقشه سایت پلن معماری استخراج کرده و آنرا با سطح اشغال اجرا شده در محل، مطابقت داد. ( به تصویر انتهای صفحه مراجعه کنید )

• پروانه ساختمانی دارای جدول ابعادی است که چند ستون دارد (ابعاد سند، ابعاد طبق بازدید و ابعاد باقیمانده) شما بعنوان ناظر ابعاد مندرج در جواز را در قسمت ستون ابعاد باقیمانده، با ابعاد مندرج در نقشه معماری مقایسه می کنید، این ابعاد بایستی با ابعاد زمین یکسان باشد. اگر مغایرتی وجود داشت، اولویت با ابعاد مندرج در پروانه ساختمانی است.

جمله معروفی در پروانه ساختمانی وجود دارد، که می گوید: رعایت عرض گذر و درز انقطاع بر ابعاد ساختمان اولویت دارد. معنی این جمله این است که باید ابتدا حد اصلاحی ساختمان (عقب نشینی) جدا شود. مثلا در شکل بالا حد اصلاحی 1.5 متر است. یعنی عقب نشینی در پروانه ساختمانی 1.5می باشد. ممکن است برخی از نقشه ها دارای حداصلاحی نباشد اما نیاز به رعایت عرض گذر باشد. در شکل بالا عرض گذر 6 متر درج شده است. وعقب نشینی 1.5 متر. پس از رعایت و جداسازی این دو مقدار، زمین باقیمانده برای مالک خواهد بود.

اگر چنانچه پس از جداسازی حد اصلاحی و عرض گذر، ابعاد زمین باقیمانده کوچکتر یا بزرگتر از ابعاد مندرج در نقشه های معماری یا پروانه ساختمانی بود، لازم است این موضوع در همان مرحله فونداسیون گزارش شده و نوشته شود: “ابعاد باقیمانده زمین مطابق پروانه ساختمانی یا نقشه های معماری نمی باشد و مالک تا رفع تناقض فوق اجازه بتن ریزی فونداسیون را ندارد.” (تیک خلاف دارد علامت زده شود)

درصورتی که بعد از گزارش ناظر، مالک اقدام به بتن ریزی فونداسیون کرد، این مسئولیت به واسطه همان گزارش، از عهده ناظر خارج شده و ضامن آن نخواهد بود و این مسئولیت برعهده شهرداری واگذار می گردد.

حالت دیگر اینکه اگر چنانچه ابعاد مندرج در پروانه ساختمانی با ابعاد مندرج در نقشه معماری منطبق نبود، مجددا نیاز به گزارش خلاف دار می باشد و بایستی نوشته شود: “ابعاد مندرج در پروانه ساختمانی با ابعاد مندرج در نقشه های معماری مغایرت دارد و مالک موظف به اصلاح ابعاد مندرج در نقشه های معماری قبل از بتن ریزی می باشد.” در این حالت اگر ابعاد باقیمانده زمین با پروانه ساختمانی انطباق داشت، نیازی به اعلام توقف عملیات بتن ریزی در گزارش نیست اما تیک خلاف دارد بایستی زده شود.

• توجه اکید داشته باشید که چنانچه این مغایرتها وجود داشت، شما بعنوان ناظر حتما باید تعداد میلگردهای فونداسیون و سایر کنترلهای لازم در این مرحله را چه از لحاظ سازه ای و چه معماری انجام دهید زیرا امکان دارد شهرداری از عملیات بتن ریزی مالک جلوگیری ننماید، در اینصورت اگر چنانچه اقدام به این کنترلها نشود بعد از بتن ریزی نیاز به اعلام عدم استحکام فونداسیون و اثبات استحکام آن از طریق آزمایشات مربوطه خواهید بود که عواقب خاص خود را دارد و بعدا به شرح آن خواهیم پرداخت. به همین دلیل در گزارش فونداسیون اگر پس از کنترلهای لازم، تنها به مغایرت ابعادی برخورد کردید، بهتر آن است که گزارش به اینصورت نوشته شود: “به اطلاع شهرداری محترم می رساند که مالک آرماتوربندی و قالب بندی فونداسیون را انجام داده و فونداسیون آماده بتن ریزی می باشد، لیکن ابعاد باقیمانده زمین مطابق نقشه معماری وپروانه ساختمانی نبوده و مالک تا رفع تناقض فوق مجاز به بتن ریزی نیست.”

با این کار اگر مالک اقدام به بتن فونداسیون کرد اطمینان از این موضوع وجود دارد که مشکل سازه ای برای فونداسیون وجود ندارد بلکه فقط دارای مشکل ابعادی است که مالک برای حل و فصل آن بایستی از طریق کمیسون داخلی شهرداری اقدام نماید.

نکته بعدی این است که اغلب سوال می شود که اگر مالک در مرحله فونداسیون به ناظر اطلاع نداد و اقدام به بتن ریزی کرد چه باید بکنیم؟

پاسخ: طبق تبصره 7 ماده 100 قانون شهرداریها، شما به عنوان ناظر میبایست نظارت مستمر بر ساختمان داشته باشید و عدم اطلاع مالک، رافع مسئولیت ناظرین نیست

در شورای انتظامی و محاکم قضایی، توجیه این موضوع که مالک در خصوص عملیات اجرایی و بتن ریزی، اقدامی در جهت اطلاع رسانی به ناظر نکرده، فقط بعنوان یک مرحله قابل پذیرش بوده و ناظر را مقصر نمی دانند. مثلا اگر مالک بتن ریزی فونداسیون را خبر نداده، و شما در گزارش خود، طبق مبحث دوم مقررات ملی ساختمان، بنویسید “مالک باید کلیه عملیات اجرایی خودش را کتبا به اطلاع مهندس ناظر برساند” ضمن اینکه در مفاد توضیحات پروانه ساختمانی و همچنین در مقررات ملی ساختمان هم این مورد تصریح شده، شورای انتظامی سازمان نظام مهندسی، به استناد این موارد یک مرحله را از ناظر می پذیرد. اما اگر عدم اطلاع ناظر از عملیات ساختمانی دو مرحله ای یا بیشتر شد بعنوان مثال علاوه بر فونداسیون، سقف اول هم بدون اطلاع ناظر بتن ریزی شد، در اینصورت شورای انتظامی ناظر را محکوم به عدم نظارت مستمر خواهد کرد.

• موضوعی در مبحث دوم مقررات ملی ساختمان بسیار مورد تاکید است و آن اینست که مهندس ناظر بالاخص سازه، باید قبل از پوشش میلگردها توسط بتن، گزارش خود را ارسال نماید. ناظر تاسیسات مکانیکی هم باید گزارش خود را قبل از پوشش لوله های تاسیساتی به مرجع صدور پروانه ارائه دهد. همچنین مهندس ناظر معمار هم باید گزارش خود را برای هر قسمت مثلا گزارش سنگ نما را قبل از اتمام و پوشیده شدن عملیات اجرایی صادر کند بنابراین گزارشات باید با فعل مضارع نگارش شود بعنوان مثال اگر در گزارش نوشته شود: “مالک سنگ نمای ساختمان را تمام کرده و سنگهای نما اسکوپ نشده است.” این گزارش اشکال دارد و از لحاظ شورای انتظامی برای مهندس ناظر معمار تخلف انتظامی محسوب می شود و حداقل سه ماه محرومیت در پی دارد. در مورد ناظر برق هم به همین صورت است و لازم است قبل از پوشیده شدن سیم کشی گزارش خود را ارسال نماید.

بنابراین نتیجه می گیریم طبق مبحث دوم مقررات ملی ساختمان، گزارش ناظرین می بایست در موعد باشد. در غیر اینصورت علاوه بر شورای انتظامی، مالک هم می تواند علیه ناظر در محاکم قضایی طرح شکایت نماید که چرا گزارش در موعد نبوده و همین موضوع باعث ایجاد خسارت شده است که در برخی مواقع بسته به نظرکارشناس رسمی دادگستری محکومیت 10 یا 15 درصدی شامل حال ناظر می شود.

پیشنهاد می شود اگر چنانچه ناظر ساختمان به هر دلیلی نتوانست گزارش خود را در موعد ارسال کند بهتر است طوری گزارش خود را با فعل مضارع بنویسد که نشان دهد عملیات در حال انجام است. در اینصورت طبق قوانین مدنی، کسی که مدعی بر موضوعی باشد باید نسبت به آن استدلال بیاورد.

البته لازم به ذکر است این موضوع همیشه کاربرد نداشته و بستگی شرایطی دارد که در ادامه به آن می پردازیم

• برای اینکه مهندسین ناظر این قاعده را بهتر درک کنند،نام این قاعده را اصطلاحا“قاعده میخ طویله” گذاشته ایم.

مثلی در این باره وجود دارد: «از ملا نصرالدین سوال شد مرکز کره زمین کجاست؟ گفت همین جا که من میخ طویله ام را به زمین کوبیده ام. گفتند چطور چنین چیزی را می گویی؟ گفت اگر شما مدعی هستید مرکز کره زمین جای دیگری است، شما باید آنرا اثبات کنید.» این قاعده به نوعی در قانون مدنی نیز وجود دارد.

همانطور که قبلا نیز گفته شد اگر چنانچه مالک بتن ریزی مرحله ای از عملیات ساختمانی را به اطلاع ناظر نرساند و ناظر بعد از بتن ریزی به ساختمان سر زده و و اقدام به ارسال گزارش نماید در صورتی که فقط یک مرحله از کار از دید ناظر مغفول مانده باشد می تواند این چنین گزارش نماید: “به اطلاع شهرداری محترم می رساند که مالک اقدام به بتن ریزی فونداسیون نموده است و از آنجاییکه به اینجانب اطلاع نداده، لذا استحکام فونداسیون مورد تایید نیست مگر اینکه مالک به طریقی اثبات نماید که میلگردهای داخل فونداسیون مطابق نقشه ها می باشد. ضمنا لازم است آزمایشات مقاومت فشاری بتن انجام گیرد.” با  ارائه این گزارش، ناظر به مشکلی بر نخواهد خورد.

• اما اگر بعنوان مثال ناظر سازه به هر دلیلی چندین روز به ساختمان سر نزد و مالک هم بدون اطلاع ناظر اقدام به بتن ریزی فونداسیون و سقف اول نماید، یعنی دو مرحله از کار از نظر ناظر مغفول بماند، در این حالت اگر ناظر گزارش دهد که علاوه بر فونداسیون بتن ریزی سقف اول هم به اطلاع من نرسیده، آن ساختمان عدم استحکام می گیرد و در صورتی که مالک از ناظر بدلیل عدم نظارت مستمر به شورای انتظامی شکایت کند، ناظر سازه به سه ماه محرومیت، محکوم خواهد شد.

از آنجا که عدم استحکام سازه باعث خواهد شد مالک نسبت به تائید عملیات ساختمانی اقداماتی انجام دهد از جمله آزمایش اسکن میلگرها و آزمایش تعیین مقاومت فشاری بتن که غالبا هم جواب نمی دهد، در این صورت لازم است مالک برای طرح تقویت، نزد مهندس محاسب رفته تا از طریقFRP یا جلیقه فلزی یا هر روش دیگری طرح تقویت برای عملیاتی که بتن ریزی شده است اخذ نماید. بدیهی است این موارد، هزینه هایی به مالک تحمیل خواهد کرد، در نتیجه امکان این وجود دارد که مالک در محاکم قضایی از ناظر شکایتی مطرح کرده و علاوه بر سه ماه محرومیت شورای انتظامی، 10 الی 15 درصد از هزینه طرح تقویت را از ناظر بگیرد چرا که ناظر گزارش خود را در موعد ارائه نکرده است. و همینطور به ازای هر مرحله مازاد بر مرحله دوم، سه ماه محرومیت از طریق شورای انتظامی علیه ناظر اعمال می شود.

حال فرض کنید مالکی بدون اطلاع ناظر، سه مرحله را بتن ریزی کرده است: فونداسیون-سقف اول-سقف دوم.

سوال این است که ناظر درصورت مواجهه با این معضل چه باید بکند؟

پاسخ: راه آن همان قانون “میخ طویله” است. ناظر سازه می بایستی یک گزارش برای فونداسیون به این صورت ارسال کند: “مالک بدون اطلاع بنده، بتن ریزی فونداسیون را انجام داده و استحکام فونداسیون مورد تایید اینجانب نیست و لازم است آزمایشات مربوطه برای فونداسیون انجام گیرد” (با تیک خلافدار)

ناظر سازه پس از یک هفته می بایستی گزارشی دیگر برای سقف اول ارسال کند به اینصورت که: “مالک بدون اطلاع بنده بتن ریزی سقف طبقه اول را انجام داده و استحکام سقف طبقه اول مور دتایید اینجانب نیست و لازم است آزمایشات مربوطه برای سقف طبقه اول انجام گیرد” و همینطور برای سقف طبقه دوم.

• اما اشکالی در این قاعده وجود دارد و آن اینست که: امکان دارد، قبل از ناظر، مامور بازدید شهرداری این موارد را دیده و ثبت کرده باشد. بنابراین لازم است ناظر ابتدا از مالک یا همان نگهبان ساختمان سوال کند که در فاصله ای که این سه مرحله اجرا شده، مامور شهرداری از ساختمان بازدیدی بعمل آورده است یا خیر؟ اگر بازدید صورت گرفته و در پرونده ملک در شهرداری ثبت شده باشد، اقدام خاصی توسط ناظر نمی تواند صورت گیرد و باید تاوان دهد اما اگر هنوز بازدیدی صورت نگرفته ناظر می تواند طبق روال فوق، اقدام به گزارش نماید. بدیهی است در اینگونه موارد مالک بارنامه های بتن را جهت اثبات عدم نظارت مستمر ناظر به شورای انتظامی یا دادگاه ارائه می کند که ناظر می تواند این ادعا را نپذیرفته و حتی به جعلی بودن بارنامه ها اعتراض نماید.

• طبق مبحث دوم مقررات ملی ساختمان و توضیحات پشت پروانه ساختمانی، ناظر سازه بایستی قبل از پوشش میلگردها توسط بتن گزارش خود را به مرجع صدور پروانه ارئه دهد. بنابراین نگارش صحیح جملات در گزارش اهمیت ویژه ای دارد بعنوان مثال گزارش فونداسیون باید به این صورت نگارش شود: “مالک آرماتوربندی و قالب بندی فونداسیون را انجام داده و فونداسیون آماده بتن ریزی می باشد.” (خلاف ندارد)

مورد گزارش اولین سقف هیچگاه نباید در گزارش از عبارت “سقف اول” استفاده شود. بلکه باید عنوان سقف، همانند عنوانی که در پروانه ساختمانی ذکر شده گزارش شود. شاید اولین سقف، سقف زیرزمین6- باشد. گاهی در شورای انتظامی تهران، برای همین غلط نگارشی، سه ماه محرومیت برای ناظر در نظر می گیرند. عنوان سقفها در پروانه ساختمانی می تواند به اینصورت باشد: سقف زیرزمین 1-، سقف طبقه همکف ، سقف طبقه اول و…

اگر اولین سقف، سقف طبقه همکف باشد گزارش باید با عنوان “سقف طبقه همکف” و به این صورت نگارش شود: “مالک آرماتور بندی و قالب بندی و تیرچه بلوک سقف طبقه همکف را انجام داده و سقف طبقه همکف آماده بتن ریزی می باشد.” سایر سقف ها با همان عنوان درج شده در پروانه ساختمای به همین روال گزارش می شود

سوال: در مورد ستونها چگونه باید اظهار نظر کرد؟

پاسخ: گزارشی تحت عنوان ستون نداریم. ستون هر سقفی که قرار است گزارش شود، باید عنوان و مطلع گزارش، سقف فوقانی همان ستون باشد

بعنوان مثال اگر تخلفی در ستونهایی که بار سقف طبقه اول را تحمل می کند بوجود آید عنوان گزارش “سقف طبقه اول” خواهد بود و به اینصورت نگارش می شود: “مالک در حال آرماتوربندی ستونهای سقف طبقه اول می باشد و سنجاقکهای ستونها را نصب نکرده است، و تعداد خاموت ستونها کمتر از مقدار درج شده در نقشه ها است، و تا اصلاح موارد عنوان شده از بتن ریزی ستونها جلوگیری بعمل آید”

• بعضی ناظرین ممکن است بصورت چشمی عیار بتن را تشخیص دهند که این امر تجربی است ولی ممکن است همه، این تجربه را نداشته و نیاز به آزمایشات بتن داشته باشند. بنابرین لازم است در گزارش بتن ریزی اینگونه ذکر شود که: “به اطلاع شهرداری محترم می رساند که مالک، آرماتوربندی و قالب بندی فونداسیون را انجام داده و فونداسیون آماده بتن ریزی می باشد. تائید مقاومت بتن فونداسیون منوط به تایید آزمایشات مقاومت مشخصه بتن است.” با نوشتن این جمله در هر مرحله از عملیات ساختمانی مثلا بتن ریزی سقف چهارم می توان استحکام فونداسیون را به استناد جواب آزمایشات مقاومت بتن توسط گزارشی خلافدار، زیر سوال برد. این گزارش خارج از موعد نیست و هم در محاکم قضایی و هم شورای انتظامی قابل استناد و دفاع خواهد بود.

سوال دیگر، این است که اتمام بتن ریزی یک مرحله را دقیقا چه موقع گزارش نماییم؟ آیا در سقف اول اجازه داریم که گزارش کنیم بتن ریزی فونداسیون انجام شده؟

پاسخ: بله می توان گفت. بعنوان مثال در حین گزارش طبقه همکف که سقف طبقه اول است می توان اینگونه نوشت که: “مالک آرماتوربندی و قالب بندی و تیرچه بلوک سقف طبقه همکف را انجام داده و سقف طبقه همکف آماده بتن ریزی می باشد. ضمنا بتن ریزی فونداسیون و ستونهای زیر سقف طبقه همکف نیز اجرا شده است.” (خلاف ندارد)

گزارش اتمام عملیات بتن ریزی یک مراحل ساختمانی جزء گزارشات واجب نیست و در صورت عدم گزارش دهی مشکلی ایجاد نخواهد شد

نکته مهم : پس از ارائه نتایج آزماشات مقاومت بتن توسط آزمایشگاه و در صورت مورد تائید بودن آن به هیچ وجه استحکام عملیات بتن ریزی در گزارشات تائید نگردد. بعبارتی در صورت مورد تائید بودن مقاومت بتن نیاز به هیچ گونه اظهار نظری توسط ناظر نیست و باید سکوت شود.

• در مورد اسکلت فلزی و گزارش جوشهای آن از آنجا که دسترسی به طبقات بالا جهت بررسی کیفیت جوشها پس از برپایی اسکلت امکان پذیر نیست بنابراین اینگونه باید گزارش شود که: “به اطلاع شهرداری محترم می رساند که مالک اسکلت فلزی ساختمان را برپا نموده است. لیکن تایید جوشهای اتصالات منوط به اجرای سقف های طبقات به جهت دسترسی به طبقات بالاتر به منظور رویت جوشهای اتصالات می باشد. ضمنا تایید جوشهای اسکلت فلزی منوط به ارائه نتایج آزمایشات جوش است.” (خلاف ندارد)

همانطور که گفته شد اگر آزمایش جوش مورد تایید بود به هیچ وجه نباید استحکام اسکلت را تایید کرد چرا که بار حقوقی دارد.

اگر فشار زیادی برای تایید استحکام از جانب ارگانهای مختلف به ناظر آورده شد، بخشنامه ای وجود دارد که در آن ذکر شده طبق مقررات ملی ساختمان، وظیفه ناظر، انطباق عملیات ساختمانی اجرا شده با نقشه هاست، نه تایید استحکام.

تصویری از بخشنامه مذکور در زیر آمده است

نقشه سایت پلان جهت مشخص شدن حدود اربعه زمین و حد اصلاحی و عرض گذر

بخشنامه به شهرداری های مناطق تهران ، مبنی بر آنکه : نوشتن جمله "استحکام بنا مورد تائید است از وظایف مهندس ناظر نمی باشد