توضیحات تکمیلی از بیمه مسئولیت مهندسین ناظر و طراح ، توضیحات در مورد گزارشات خارج از موعد مهندسین ناظر و بررسی آثار و تبعات آن در شورای انتظامی و محاکم قضایی

توجه بسیار مهم : مرجع حقوق مهندسی ایران هیچ پیشنهادی برای نوع بیمه انتخابی شما ندارد و تمامی عکسها و مستندات ارایه شده برای بیمه ها جنبه آموزشی دارد و ما نمایندگی هیچ شرکت بیمه ای را نداریم.

متن پیش روی برگردان فایل صوتی است که به همت گروه نگارش آماده و در اختیار شما قرار گرفته است.

مرجع حقوق مهندسی ایران همیار و همراه جامعه مهندسی ایران

• همانطور که در جلسات قبلی در مورد بیمه مسئولیت حرفه ای طراح و ناظر بحث شد در اینجا ذکر چند نکته ضروری است. بسیاری از شرکت های بیمه که مهندسین را چه از طریق نظام مهندسی و یا به صورت انفرادی تحت پوشش بیمه قرار می دهند، ادعا دارند که مسئولیت سالهای آینده نیز تحت پوشش این بیمه است در حالیکه این ادعا، نافذ نیست.

طبق قانون بیمه مصوب سال 1316 به شرطی شرکت های بیمه می توانند خسارت را پرداخت نمایند که شخص بیمه گذار در تاریخ اعتبار بیمه نامه دچار حادثه شده باشد.

 اگر بیمه نامه مسئولیت حرفه ای ناظر و طراح از تاریخ 01/05/1395 لغایت 01/05/1396 خریداری شود و در تعهدات بیمه نامه تا 10 سال آینده تمامی مسئولیت ها تحت پوشش باشد. با این فرض یعنی مهندسِ ناظر تحت پوشش این بیمه نامه، تا 10 سال آینده نباید بیمه نامه دیگری را خریداری نماید و تمامی کارهایی که در سالهای آینده به وی ارجاع می شود تحت پوشش خواهد بود. اما اگر چنانچه در آینده حادثه ای رخ دهد با اتکاء به قانون بیمه، شرکت های بیمه خسارت های تعیین شده را پرداخت نخواهند کرد. چراکه بیمه نامه در زمان حادثه دارای اعتبار نبوده و عملا باطل است.

چند سال قبل در تهران شرکت بیمه ای با پوشش سالهای آینده قراردادی درخصوص بیمه مسئولیت حرفه ای مهندسین با سازمان نظام مهندسی منعقد نمود. در یک حادثه کارگاهی کارگری فوت کرد و مهندس ناظر که جزء سببها بود جهت پرداخت خسارت توسط شرکت بیمه و با استناد به موضوع فوق به شرکت بیمه مراجعه می کند. (بطور مثال بیمه نامه از تاریخ 01/02/1392 الی 01/02/1393 دارای اعتبار بوده و تا 5 سال آینده تمامی مسئولیت های ناظر را تحت پوشش داشته است) اما اداره خسارت بیمه، از پرداخت خسارت امتناع نمود.

• شرکت بیمه مدعی بود حادثه بعد از پایان اعتبار یک ساله بیمه نامه اتفاق افتاده و بیمه نامه معتبر نمی باشد. طرح شکایتی از شرکت بیمه، مبنی بر پرداخت خسارت در دادگاه مطرح شد و نماینده حقوقی شرکت بیمه به استناد ماده قانونی که تاریخ اعتبار بیمه نامه گذشته و قانون حاکم به تعهدات است، در نتیجه قانون مبنای رای دادگاه گرفته شد.

بنابراین تعهد گرفتن و تعهد دادن زمانی که بر خلاف قانون باشد نافذ نیست. بعضی از شرکت های بیمه شاید تنها یک یا دو کار ارجاعی به مهندسین را تا 10 سال آینده تحت پوشش قرار دهند که این موضوع نیز برخلاف قانون بوده و نافذ نخواهد بود.

• یکی از نکات مهمی که لازم است ناظرین به آن دقت داشته باشند تقدم و تاخر در گزارشات مرحله ای است. به عنوان مثال اگر ساختمان در حال اجرای سقف طبقه سوم باشد، ناظر ساختمان در مورد فونداسیون، به این دلیل که میلگرد تقویتی اجرا نشده، نمی تواند گزارش تخلف صادر کرده و یا عدم استحکام آن را اعلام نماید.

اکثر کارشناسان معتقدند که اگر ناظر بررسی مقاومت فونداسیون را منوط به نتایج آزمایش مقاومت فشاری بتن کند، باید این شرط مهم را در گزارش مرحله ای فونداسیون خود ذکر نماید. تا چنانچه اگر بعدا به هر دلیلی بتن فونداسیون، مقاومت لازم را کسب ننمود ناظر به استناد آن گزارش در محاکم قضایی محکوم نگردد. اما برخی از کارشناسان این نظریه را قبول ندارند و مدعی هستند که نتایج آزمایش بتن بطور ذاتی مربوط به آینده است و اگر حتی در گزارش ذکر نگردد ناظر پاسخگو نخواهد بود. پیشنهاد می گردد جهت خروج از این تشتت آرای کارشناسان و برخی قضات، ناظرین در گزارش خود این جمله را بنویسند: “ارزیابی مقاومت بتن فونداسیون منوط به ارائه و بررسی نتایج آزمایش فشاری بتن در سن 28 روزه است.”

• موضوع مهم دیگراینست که مالکین اغلب سپرخاکی گود را جهت پایدار سازی خاک و دیوار همسایه در زمان گود برداری حفظ می کنند و اذعان دارند که محل ستون ها را به صورت عمودی شیار زده و ستونهای بتنی یا فلزی را اجرا می نمایند و پس از اجرای سقف دوم و یا سوم سپر خاکی را برداشته و قسمت باقیمانده فونداسیون را اجرا می کنند. پرونده ای در همین رابطه وجود دارد که متاسفانه مهندس ناظر در گزارشات مرحله ای خود به این موضوع (سپر خاکی باقیمانده) اشاره ای نکرده و بعدا متوجه عدم اجرای صحیح فونداسیون در قسمت سپر خاکی برداشته شده می شود، از آنجا که عملیات ساختمانی در مرحله اجرای سقف سوم بود و مالک پس از برداشتن سپر خاکی از میلگرد پرتی و آهن آلات زائد همچنین از بتن با کیفیت پایین استفاده کرده بود، ناظر گزارش عدم استحکام فونداسیون را به شهرداری ارسال می کند. پس از آن شهرداری کار را متوقف و پرونده در شورای انتظامی مطرح می شود. با توجه به اینکه ناظر قبلا گزارش تایید فونداسیون را به شهرداری ارسال نموده و هیچ اشاره ای به سپر خاکی نکرده بود بنابراین گزارش دوم پس از این گزارش، خارج از موعد تلقی می شود. هرچند که به استناد گزارش ناظر، ساختمان، عدم استحکام می گیرد اما ناظر به دلیل گزارش خارج از موعد سه ماه محرومیت از پروانه اشتغال به کار دریافت می کند. در چنین حالتی حتی مالک می تواند در دادگاه عمومی طرح شکایت کرده و بابت عدم استحکام فونداسیون از ناظر طلب خسارت نماید. به همین جهت توصیه میگردد چنانچه ناظر با مورد مشابه فوق رو به رو شد لازم است در گزارش فونداسیون خود بنویسد: “مالک آرماتور بندی و قالب بندی فونداسیون را انجام داده و جهت پایدار سازی پلاک مجاور، حدود یک متر سپر خاکی را حفظ نموده است و این سپر خاکی پس از اجرای سقف های طبقات بالاتر برداشته خواهد شد و تایید فونداسیون منوط به تکمیل آن می باشد” (خلاف ندارد) در نتیجه اگر مالک در سقف آخر و یا در زمان سفتکاری اقدام به برداشتن سپر خاکی نمود و فونداسیون را مطلوب اجرا نکرد ناظر می تواند عدم استحکام فونداسیون را به استناد همان جمله در گزارش فونداسیون به مرجع صدور پروانه اعلام نماید.

یکی از ابزار مهم برای مهندس ناظر واژه تایید یا عدم تایید استحکام سازه و یا فونداسیون است که بار حقوقی و کیفری زیادی را به همراه دارد. توصیه اکید می­شود که ناظرین استحکام هیچ یک از عناصر ساختمان را تایید ننمایند. (استحکام نرده، نبشی کشی آسانسور، دیوارها، نما و یا سایر اجزای دیگر ساختمان) که در جلسات آینده بطور مفصل به شرح این موضوع خواهیم پرداخت.

در یک ساختمان اسکلت بتنی، مالک نمای ساختمان را با استفاده از نبشی کشی، 10 سانتی متر بصورت برجسته اجرا کرده و چون وزن نما زیاد و اتصال نبشی نما ضعیف بود، نما جدا و ریزش می کند، و به سبب آن حادثه جانی و مالی اتفاق می افتد، ساختمان نیز تک ناظره بوده و متاسفانه ناظر استحکام نما را نیز تایید کرده بود. و در این پرونده ناظر 100 درصد تقصیر گرفت.

نکته مهم دیگر اینست که ناظر می بایستی قبل از پوشش میلگرد ها توسط بتن گزارشات مرحله ای خود را به شهرداری ارسال نماید. اگر ناظر در گزارش اعلام نماید که فونداسیون، بتن ریزی شده قطعا در شورای انتظامی محکومیت خواهد گرفت، بنابراین لازم است ناظر در گزارش خود بنویسد “آرماتور بندی و قالب بندی فونداسیون انجام شده و فونداسیون آماده بتن ریزی است.”

باز خوانی یک پرونده (محرومیت ناظر ساختمان بعلت گزارش خارج از موعد)

• مالکی در حال اجرای ساختمان بتنی با 6 سقف بوده و این ساختمان مطابق نقشه های مصوب، پاسیویی با ابعاد 4×3 متر مربع داشت. مالک در مرحله سفتکاری اقدام به کوچک نمودن پاسیو به ابعاد 3×2 مترمربع می نماید. و تیرهای بتنی را با دریل هیلتی سوراخ و با رول بولت، یک صفحه آهنی را بر روی تیرها نصب و تیر آهن را به این صفحه ها جوش می دهد سپس دهانه های ایجاد شده را در تمام طبقات با طاق ضربی می پوشاند. ناظر نیز در موعد این خلاف را بهمراه عدم استحکام ساختمان به شهرداری گزارش کرده و شرط تایید آن را منوط به تایید مهندس محاسب می نماید. ناظر در گزارش خود دستور توقف نمی دهد اما شهرداری کار را متوقف می کند. مالک طی تماس با ناظر دلیل توقف کار را جویا می شود و ناظر نیز اینچنین پاسخ می دهد که کار از سوی شهرداری متوقف شده است. مالک در شورای انتظامی فرمی مبنی بر تعطیلی کارگاه علیه ناظر تکمیل و تحویل می دهد. در جلسه شورای انتظامی، پس از بررسی موضوع، حق به مهندس ناظر داده شده و مالک در این مورد رد خواسته می شود.

 اما طبق ماده 91 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان یکی از وظایف شورای انتظامی رسیدگی به عملکرد مهندسین ناظر است. به استناد این ماده، شورای انتظامی تصمیم به بررسی عملکرد ناظر می گیرد.

• در تهران بدلیل ایجاد سیستم اتوماسیون تمام گزارشات ناظر در شورای انتظامی قابل مشاهده است. برای پرونده فوق گزارشات ناظر توسط شورای انتظامی مورد بررسی قرار گرفت. ناظر در گزارش فونداسیون اعلام کرده بود “بتن ریزی فونداسیون به پایان رسیده است.” شورای انتظامی به این علت که ناظر قبل از پوشش میلگرد توسط بتن، گزارش به شهرداری ارسال نکرده است، و گزارش ایشان خارج از موعد است، سه ماه محرومیت برای ناظر در نظر می گیرد، در ادامه بررسیِ گزارشات ناظر، ملاحظه شد گزارش سقف دوم و سوم طی یک گزارشِ واحد به شهرداری ارسال شده است بنابراین سه ماه دیگر به محرومیت ناظر اضافه گردید. (گزارش سقفها باید جداگانه باشد) در سقف پنجم نیز ناظر گزارشی با موضوع اتمام بتن ریزی سقف به شهرداری ارسال کرده بود که مجددا سه ماه محرومیت برای ناظر لحاظ شد. ناظر ساختمان در مجموع نه ماه محرومیت در شورای انتظامی به دلیل گزارشات خارج از موعد دریافت کرد.

در شورای مرکزی لایحه دفاعیه ای برای ناظر تنظیم شد. و در لایحه دفاعیه اینگونه نوشته شد: «روزی که جهت بازدید به ساختمان تحت نظارت خود رفته بودم آرماتوربندی و قالب بندی فونداسیون اجرا شده بود و هیچ مشکلی نداشت و به دلیل اینکه روز جمعه (یا تعطیلی رسمی) بود امکان ارسال گزارش نبوده و روز بعد، قبل از ارسال گزارش از ملک بازدید کردم که مالک بتن را ریخته بود.»

این لایحه دفاعیه در شورای مرکزی مقبول واقع شده و سه ماه از محرومیت ناظر کاسته شد. اما زمانی که دو سقف با هم گزارش شود دیگر هیچ دفاعی نمی توان کرد. برای سقف پنجم نیز همان لایحه دفاعیه که برای فونداسیون نوشته شد، ارائه گردید که در نهایت شش ماه از محرومیت ناظر کم شد.

• اگر چنانچه ناظری از ملک تحت نظارت خود بازدید کرده و مالک بتن فونداسیون را نیز اجرا نموده و از طرفی بعدازظهر پنج شنبه بوده و امکان گزارش به شهرداری نباشد، در این مواقع ناظر باید در گزارش خود از فعل مضارع (قانون میخ طویله) استفاده نماید. یعنی ناظر در گزارش به شهرداری بنویسد: “طی بازدید از ملک، مالک آرماتوربندی و قالب بندی را اجرا نموده و فونداسیون آماده بتن ریزی می باشد.” در مورد سقفها نیز باید به این شیوه گزارش داد.

 بحث مهم دیگر این است که در مبحث دوم مقررات ملی ساختمان آمده که مالک یا مجری می بایست قبل از بتن ریزی هر قسمت از ساختمان و حتی کلیه عملیات ساختمانی را کتبا به ناظر اطلاع دهد. حتی این موضوع در پروانه های ساختمانی شهر تهران نیز درج شده است. اما اگر مالک از اطلاع شفاهی هم امتناع کند، ناظر به دلیل عدم نظارت مستمر در شورای انتظامی محکومیت می گیرد. شورای انتظامی محل رسیدگی به عملکرد ناظر، طراح و مجری می باشد. استناد شورای انتظامی بابت محکومیت مهندس ناظر به تبصره 7 ماده 100 قانون شهرداری ها و مبحث دوم مقررات ملی ساختمان است که ناظر می بایست نظارت مستمر بر ساختمانی که نظارت آن را عهده دار است، داشته باشد. در این موارد گاهی ناظر 10 الی 20 درصد مقصر شناخته می شود چون نظارت مستمر نداشته از طرف دیگر مالک یا مجری 70 یا 80 درصد مقصر می شود، به دلیل اینکه شروع عملیات را به ناظر اطلاع نداده است. روال محاکم قضایی هم همین طور است در صورتی که ناظر پس از بتن ریزی در گزارش خود عدم استحکام ساختمان را به دلیل اینکه مالک قبل از پوشش میلگردها توسط بتن اطلاع نداده، به شهرداری اعلام نماید و مالک از ناظر در دادگاه طرح شکایت کند معمولا درصد تقصیر مطابق شرایط فوق اعمال خواهد شد.

• در اسکلت بتنی و فلزی برای هر سقف می بایست به طور مجزا گزارش به شهرداری ارسال شود. در اسکلت بتنی به عنوان مثال ناظر می تواند بنویسد که “مالک آرماتوربندی و قالبندی و تیرچه بلوک سقف طبقه سوم را اجرا نموده و سقف، آماده بتن ریزی می باشد، در ضمن سقف طبقه دوم و ستون های طبقه سوم اجرا شده است.”

گاهی اوقات مشاهده می شود که پس از بتن ریزی ستونها، به طور مثال در طبقه دوم، بتنِ ستون کیفیت مطلوبی را نداشته و ابعاد ستونها کوچکتر شده یا ناشاقولی در ستونها ایجاد شده است در این حالت لازم است گزارشی با عنوان گزارش سقف طبقه سوم تنظیم و ذکر شود که “مالک بتن ریزی ستونهای زیر سقف طبقه سوم را انجام می دهد ولی ابعاد برخی از ستونها متغیر است و یا سایز میلگردها تغییر کرده است یا سنجاقکی اجرا نشده و …. که نیاز به اصلاح دارد و مورد تایید نیست.” در این شرایط دستور توقف نباید داده شود چون با دستور توقف، همه کارگاه متوقف می شود در حالی که انجام بسیاری از عملیات دیگر ربطی به موارد فوق ندارد و مالک می تواند برای این توقف بی مورد از ناظر در دادگاه طرح شکایت و طلب خسارت نماید. دستور توقف فقط برای موارد عدم رعایت ایمنی لازم است.

 دراسکلت فلزی در حین کار و ساخت ستونها و قاب ها بر روی زمین، می بایست گزارش اسکلت بندی به شهرداری ارسال گردد و باید ناظر در گزارش اسکلت بندی ذکر نماید که “مالک اسکلت فلزی را برپا نموده و تایید جوش های اسکلت فلزی منوط به اجرای سقفهای طبقات برای دسترسی به منظور کنترل جوشکاری اتصالات می باشد” (خلاف ندارد). بعنوان مثال اگر در بازدید از سقف طبقه دوم متوجه اتصالات ضعیف سقف سوم شدید در گزارش خود به این موضوع اشاره و مالک را مجاب به اصلاح آن نمایید و حتی می توانید استحکام سازه را زیر سوال ببرید.

موضوع بعدی این است که در اسکلت فلزی می بایست برای تک تک سقف ها گزارش جداگانه به شهرداری ارسال شود مگر اینکه تیرچه­ی سقف، کرومیت باشد.

• کرومیت نام مهندس و ابداع کننده این نوع سقف است و در واقع یک کمپانی است که این واژه، نام متریال تولیدی کارخانه را به خود گرفته است.

کرومیت، نوعی تیرچه فلزی با جان باز است

نکاتی در خصوص اجرای سقف تیرچه کرومیت:

• بیش از سه سقف بطور همزمان بتن ریزی نشود چون بارگذاری ناگهانی باعث تخریب سازه خواهد شد.
• در تیرچه های کرومیت در دهانه های با طول بالای 5 متر علی الرغم خیز منفی، حین ساخت می بایست حتما در زمان بتن ریزی از شمع نیز در زیر تیرچه ها استفاده شود، قاعده بکارگیری شمع در دهانه های 6 متر به بالا است اما جهت اطمینان در دهانه های 5 و یا 50/5 متری نیز بهتر است استفاده گردد (در دهانه های 5 تا 5/6 متری یک شمع و در دهانه های7 متری دو شمع)

 حال برای نگارش گزارش سه سقف بعنوان مثال سقف همکف، اول و دوم بطور همزمان، لازم است به این شیوه گزارش گردد: عنوان گزارش باید سقف طبقه دوم باشد ( بالاترین سقف)، “به اطلاع شهرداری محترم می رساند از آنجایی که مالک سقف ها را به صورت تیرچه کرومیت اجرا می نماید و سقف های طبقه همکف ،اول و دوم بطور همزمان تیرچه گذاری شده است لذا اجرای بتن ریزی این سه سقف بصورت همزمان بلامانع می باشد و سقفهای مذکور آماده بتن ریزی است”

• در اسکلت فلزی حتما پس از اجرا فونداسیون، بهتر است ناظر مالک را راهنمایی کند که در قرارداد منعقد شده بین مالک با پیمانکار ساخت اسکلت فلزی (‌آهنگر) این بند قید گردد که تسویه حساب کامل منوط به تایید جوشها توسط مهندس ناظر می باشد. چون گاها، جوشِ اتصالات ایراد دارد و پیمانکار پس از تسویه حساب کامل، تجهیزات خود را از کارگاه خارج می نماید و عملا طی بازدید ناظر از طبقات و دستور به جوشِ مجددِ اتصالاتِ معیوب، این عملیات برای مالک هزینه بر خواهد بود.

موضوع دیگری که نیاز است به مالک گوشزد شود این است که مالک 10 درصد از مبلغ قرارداد کلیه پیمانکاران را بابت حسن انجام کار تا زمان تاییدیه نهاییِ ناظر نزد خود نگه دارد تا چنانچه به هر دلیل کار معیوب بود پیمانکار موظف به رفع عیب آن شود. در قرارداد مالک با جوشکار باید ذکر شود که اگر در حین بازدیدِ ناظر از اسکلت در طبقات چنانچه اتصالی معیوب و جوش کافی نباشد پیمانکار سریعا نسبت به اصلاح و رفع عیوب آن اقدام نماید و چنانچه نامبرده از انجام کار خودداری نمود تاخیر بوجود آمده درکار پیمانکارِ بعدی (پیمانکار اجرای سقف ها) محاسبه و هزینه این تاخیر از محل مبلغ حسن انجام کار پیمانکارِ اجرای اسکلت کسر و به پیمانکار اجرای سقف پرداخت خواهد شد. این موارد را میبایست ناظر به مالکین یادآوری نماید تا در محاکم گرفتار نشود.

نمونه بیمه نامه-مرجع حقوق مهندسی ایران هیچ بیمه نامه یا کاگزاری بیمه را تایید و پیشنهاد نمیکند