شروع سفر دوم جلسه 22 تا 38

مقدمه ای بر مسئولیت های مهندسین ناظر و نحوه نوشتن گزارشات برای عدم رعایت موارد ایمنی و نحوه نوشتن گزارش مرحله ای گودبرداری در حالات و شرایط مختلف

 

متن پیش روی برگردان فایل صوتی است که به همت گروه نگارش آماده و در اختیار شما قرار گرفته است.

مرجع حقوق مهندسی ایران همیار و همراه جامعه مهندسی ایران

قبل از شروع مباحث، اشاره ای به اهمیت انشاء و جمله نویسی در کادر توضیحات مربوط به گزارشات مرحله ای می کنیم. شاید مهندسین ناظر به اهمیت جمله نویسی واقف نباشند اما در دادگاه حتی یک “و” یا “ویرگول” می تواند ناظر را از محکومیت به تبرئه برساند و یا برعکس.

بعنوان مثال جمله معروفی وجود دارد که اهمیت نگارش را نشان می دهد.

اعدام، لازم نیست آزادش کنید.

اعدام لازم نیست، آزادش کنید.

همانطور که مشخص است در جمله اول حکم اعدام داده شده و در جمله دوم حکم آزادی صادر شده است. در مباحث سفر دوم با پرونده های کثیری رو به رو می­شوید که در گزارشات کارشناسی در محکمه و در جلسات دادرسی در دادگاه، توسط بازپرس کیفری یا دادگاه کیفری و جنایی مباحث به طور جدی بر روی جملات ناظر بحث می شود و نوع انشاء گزارش، سرنوشت ناظر را از این رو به آن رو می کند.

توصیه می گردد زمانیکه ناظرین گزارشات مرحله ای را می نویسند، تصور کنند که در صحنه دادگاه حضور دارند، به همین جهت قبل از اینکه گزارش در کادر مربوطه نوشته شود بهتر است ابتدا روی کاغذ چرک نویس نوشته شده تا پس از بررسی و مشخص کردن مفهومی که مورد نظر است، پاکنویس گردد.

• با مطالعه و طبقه بندی پرونده های محکومیت مهندسین به این نتیجه رسیده ایم که پرونده های شورای انتظامی به دلیل ماهیت صنفی آن، ضرب آهنگ آسیبش برای مهندسین کمتر بوده و نهایتا مهندسین ناظر را به 1 سال، 2 سال، 18 ماه یا 30 ماه محرومیت از استفاده از پروانه اشتغال مهندسی، محکوم می کنند اما آسیب های پرونده های مربوط به محاکم قضایی بالاخص کیفری برای مهندسین بسیار جدی است به دلیل اینکه خسارت های مالی سنگینی که مهندسین در دادگاه محکوم می­شوند، حتی گاهی باعث شده خانواده های آنان از هم پاشیده شود.

پرونده ای وجود دارد که مهندس جوانی، چهار سال پیش محکوم به پرداخت 350 میلیون تومان خسارت و دوسال زندان شد. هیچ گزارشی مبنی بر نظارت بر عملیات ساختمانی هم صادر نکرده بود. ناظر 27 ساله ای که یک ماه قبل از حادثه، ازدواج کرده بود و همسرش تقاضای طلاق می کرد.

این پاشیده شدن خانواده یک مهندس، تنها به دلیل عدم آگاهی نسبت به مسائل حقوقی مهندسین است.

همچنین مهندس ناظری که مجبور شد به خاطر تأمین خسارت دادگاه، تنها آپارتمانش را زیر قیمت بفروشد تا بعلت عدم آگاهی های حقوقی نظارت و مجری بتواند خسارت دهد.

توجه داشته باشید که یک مهندس خوب مهندسی است که اطلاعات فنی و مهندسی بالایی داشته باشد، اگرچه این شرط لازم است اما کافی نیست، مهندس خوب کسی است که علاوه بر دانش فنی و مهندسی، دانش حقوقی مرتبط با رشته خودش را هم داشته باشد.

یک مهندس بدون دانش حقوقی عملکردش ابتداییست و در پیچ و خم حوادث کاری رفتارهای فنی و مهندسی اش همگی بی نتیجه می ماند، اینجاست که لزوم آگاهی از دانش حقوقی مهندسی احساس می شود.

معمولا مهندسین از سه زاویه مورد محاکمه قرار می گیرند:

• مسئولیت حقوقی و مدنی
• مسئولیت کیفری و جنایی
• مسئولیت انتظامی

موارد اول و دوم در محاکم قضایی رسیدگی می شود و  مورد سوم در شورای انتظامی سازمان نظام مهندسی.

مجددا لازم به ذکر است که علت اصلی این محکومیت ها مربوط به عدم آگاهی مهندسین از مسئولیت و همچنین عدم آگاهی از اختیاراتشان است تا به کمک اختیاراتشان که بسیار وسیع است و به کمک گزارشات مرحله ای که ارائه می دهند بتوانند مسئولیت های خود را تحت پوشش قرار دهند.

توجه داشته باشید که قانونگذار مسئولیت ها و اختیارات مهندسین ناظر را با یکدیگر هم تراز و متناظر قرار داده است، به این معنی که یک شخص، به همان اندازه که اختیارات دارد به همان میزان نیز دارای مسئولیت است.

زمانیکه مهندس ناظر گزارش مرحله ای خود را به شهرداری می دهد دستوراتی را اعلام می نماید که عملا شهرداری را موظف به انجام یکسری تکالیف می کند در نتیجه شهرداری هم موظف است به تکالیفی که ناظر مشخص کرده عمل نماید.

در واقع وزن حقوقی مهندس ناظر نسبت به شهرداری بسیار بیشتر است. اما اینکه مشاهده می شود در اغلب موارد مهندسین ناظر در محاکم قضایی محکوم شده و شهرداری ها تبرئه می شوند، به این علت است که مهندسین ناظر دانش حقوقی چگونگی نوشتن گزارشات مرحله ای و گزارشات توجیهی را ندارند و نمی دانند از ابزارهای حقوقی که در اختیار دارند چگونه و چه موقعی استفاده نمایند.

 

اسلحه ناظر قلم اوست

هدف از ارائه مطالب حقوق مهندسی، بیان اشتباهات مهندسین بالاخص مهندسین ناظر در گزارشاتشان است، تا آگاهی حقوقی مهندسین افزایش یابد.

در ابتدا چند مورد از اشتباهات حقوقی رایج مهندسین در اینجا مطرح می شود و سپس به شرح تعدادی از نمونه پرونده ها که در محاکم قضایی به حکم منتهی شده است ارائه می گردد.

چنانچه مهندس ناظری به جهت عدم رعایت موارد ایمنی در کارگاه، احساس خطر نسبت به کارگران یا اشخاص ثالث کرد میبایستی در گزارش به شهرداری صراحتا نوع عدم رعایت موارد ایمنی را درج کند و راه حل کنترل و ایمن سازی آنرا هم در گزارش ذکر نماید. استفاده از جملات کلی، بعنوان مثال «موراد ایمنی رعایت نشده» محکمه پسند نیست.

مثلا اگر نردبانی که به داخل گود راه دارد، ناایمن باشد، باید دلیل عدم ایمنی و چگونگی اصلاح آن ذکر گردد.

مثال دیگر اینکه اگر هنگام آهنگری در گزارشات نوشته شود “موارد ایمنی رعایت نشده است” این جمله کافی نیست، باید صراحتا ذکر گردد مثلا آهنگر کمربند ایمنی ندارد یا کارگرانی که در کارگاه تردد می کنند فاقد کلاه ایمنی هستند و یا احتمال سقوط نبشی و سایر اشیاء و الکترود و… از ارتفاع بر سر افراد وجود دارد. در چنین حالتی لازم است دستور توقف کار توسط ناظر صادر گردد.

ماده 7 آیین نامه حفاظتی کارگاه های ساختمانی این موضوع را تصریح کرده است*

پرونده ای وجود دارد که آهنگری در طبقه سوم  در حال جوشکاری بوده و الکترودها را در جیب پیراهنش گذاشته و ماسک روی صورتش گرفته بود حین عملیات جوشکاری، تعدادی الکترود از جیب پیراهنش به پایین می افتد، در این لحظه کارگری نیز در طبقه همکف در حال عبور بوده که متاسفانه یکی از الکترودها بطور عمودی وارد جمجه اش می شود و پای همان اتصال ستون به زمین می افتد، نگهبان ساختمان پس از چند دقیقه، متوجه می شود که فردی بر روی زمین دراز کشیده است. پرونده در دادگاه کیفری تشکیل شد و آهنگر، متوفی (کلاه نداشت)، سازنده و صاحب زمین (مجری ذیصلاح نداشت) سهم تقصیر گرفتند، اما علاوه بر این مقصرین، ناظر ساختمان هم مقصر شناخته شد. ناظر در گزارش خود نوشته بود: «موارد ایمنی رعایت نشده است» اما کارشناسان بدلیل کلی گویی، این گزارش را قبول نکردند درحالیکه میبایست صراحتا عدم استفاده از کلاه ایمنی ذکر می گردید.

• ساختمانی در شرق تهران که عملیات تخریب و گودبرداری آن به پایان رسیده بود، در حال اجرای فونداسیون، آجری که به ساختمان نوسازی در ظلع غربی چسبیده بود از ارتفاع 6 متری سقوط کرده و بر روی سر کارگری که فاقد کلاه ایمنی بود می افتد و کارگر در جا فوت می کند. ناظر ساختمان در گزارش خود نوشته بود: «موارد ایمنی رعایت نشده است» و همانند پرونده قبلی مورد قبول محکمه و کارشناسان قرار نگرفت، در نتیجه ناظر جزءِ یکی از مقصرین شناخته شد.

همانطور که قبلا نیز توضیح داده شد لازم است مهندس ناظر، طی یک دستور کتبی موارد ایمنیِ مورد نظر را به مالک ابلاغ کند و بر روی رونوشتِ آن از مالک امضا بگیرد.

یکی از نکات مهم در امر نظارت، جمع آوری سندهای کافی است تا بتوان اثبات کرد که ناظر وظایف خودش را به طور کامل انجام داده است.

موضوع مهم بعدی آنست که اگر چنانچه مهندس ناظر عدم رعایت موارد ایمنی در کارگاه را بسیار جدی و خطر ساز تشخیص داد، میبایست ضمن گزارش عدم رعایت ایمنی به مرجع صدور پروانه و ارائه راه حل کنترل آن، مراتب را به اداره بازرسی وزارت کار نیز اطلاع دهد.

آدرس اداره بازرسی وزارت کار در تهران خیابان سهروردی شمالی، خیابان هویزه، نبش خیابان مرغاب است.

نکته بسیار مهم این است که در زمان گودبرداری و عدم رعایت موارد ایمنی، دستور توقف جائز نیست، چرا که اگر پس از توقف عملیات، پلاک مجاور بعلت گودبرداری غیر اصولی ریزش کند ناظر ساختمان بدلیل دستور توقف، یکی از مقصرین شناخته خواهد. که در جلسات آتی به شرح کامل این موضوع پرداخته خواهد شد

نتیجه اینکه لازم است ناظرین در صورت مشاهده عدم رعایت موارد ایمنی در حین اجرای ساختمان منهای گودبرداری دستور توقف کار را بدهند، حتی توقف کل عملیات ساختمان.

اما ناظر در رابطه با عدم رعایت مسائل فنی، بطور مثال عدم اجرای میلگرد تقویتی در فنداسیون نمی تواند دستور توقف کل عملیات را صادر کند بلکه باید نحوه نگارش گزارش به این شکل باشد: “مالک میلگردهای تقویتی فونداسیون را اجرا ننموده است، لذا خواشمند است تا اصلاح موارد یاد شده از بتن ریزی فونداسیون جلوگیری گردد” بنابراین توقف همه جبهه های کار توسط ناظر تاوان دارد، مثلا اگر دستور توقف کل عملیات بدلیل عدم اجرای موارد فنی در سقف طبقات صادر شود این حق از مالک گرفته خواهد شد که بتواند عملیات سفتکاری را انجام دهد بنابراین ناظر نسبت به توقف کل عملیات پاسخگو خواهد بود.

در مورد عدم اجرای سازه نگهبان جمله متداولی که به اشتباه به ناظرین پیشنهاد می کنند تا در گزارش خود بنویسد اینست که: “هرگونه فعالیتی غیر از اجرای سازه نگهبان متوقف گردد” این جمله ناظر را در محکمه تبرئه نخواهد کرد

بازرسان، کارشناسان و قضات بر این عقیده اند که چون توقف سایر کارها هیچ تاثیری در صحیح بودن اجرای سازه نگهبان ندارد، بنابراین این گزارش کامل و صحیح نیست حتی اگر در گزارش نوشته شود “…از ادامه عملیات خاکبرداری جلوگیری به عمل آید و مالک را موظف کنید که سازه نگهبان را مطابق نقشه ها اجرا کند” این گزارش هم کامل نیست.

برای تبرئه ناظر در محاکم قضایی مبنی بر نحوه صحیح گزارش گودبرداری، سه حالت کلی وجود دارد که به شرح آن می­پردازیم:

حالت اول:

اگر مالک شروع به خاکبرداری کرده و سازه نگهبان را اجرا نکرده باشد، ناظر باید خطاب به شهرداری بنویسد “مالک سازه نگهبان را اجرا ننموده لذا مالک را موظف به اجرای سازه نگهبان مطابق نقشه های مصوب توسط مجری صاحب صلاحیت کنید” در چنین حالتی نباید دستور توقف و یا  تعطیلی کارگاه صادر شود و فقط باید دستور جلوگیری از ادامه عملیات خاکبرداری داده شود و در ادامه گزارش خود بنویسد که: “پیمانکار خاکبردار و پیمانکار نصاب سازه نگهبان صلاحیت انجام این کار را ندارند و مجری صاحب صلاحیت در کارگاه وجود ندارد” (خلاف دارد). تکرار این گزارش و جزئیات آن شامل دستور کار کتبی و گزارش به سازمان نظام مهندسی، در آینده شرح داده خواهد شد

با ارسال این گزارش از لحاظ حقوقی مسئولیت عواقب بعدی کارگاه بر دوش شهرداری می افتد و مهندس ناظر عملا می تواند در محکمه تبرئه شود.

حالت دوم:

اگر مالک سازه نگهبان را اجرا کرده و گودبرداری هم تمام شده اما سازه نگهبان دارای نواقصی باشد. یا مطابق نقشه های مصوب نباشد، در این حالت ناظر باید در گزارش صراحتا اعلام کند که سازه نگهبان به طور ناقص اجرا شده و به موارد نقص آن به طور دقیق اشاره کند.

بعنوان مثال ذکر شود که قیدهای افقی، قیدهای ضربدری یا پشت بندهای سازه نگهبان اجرا نشده و در گزارش به شهرداری تکلیف کند که مالک را موظف به اصلاح نواقص سازه نگهبان مطابق نقشه های مصوب نماید و در ادامه بنویسد که کدام یک از پلاک های مجاور بافت فرسوده دارد و نقص در سازه نگهبان می تواند باعث ریزش آن شود. ضمنا ناظر به هیچ وجه نباید دستور توقف کار یا جلوگیری را بدهد چراکه توقف کار باعث احتمال ریزش دیوارها و پلاک های مجاور خواهد شد.

در ادامه، مطابق حالت اول نوشته می شود: “پیمانکار خاکبردار و پیمانکار نصاب سازه نگهبان صلاحیت انجام این کار را ندارند و مجری صاحب صلاحیت در کارگاه وجود ندارد” (خلاف دارد).

حال اگر پلاک ها و ساختمان های مجاور ریزش کرد و در بازدید کارشناسان ثابت شد که عدم اجرای المان هایی که ناظر در گزارش خود اشاره کرده باعث ریزش دیوارهای گود شده در اینصورت، ناظر در محکمه به واسطه آن گزارش تبرئه خواهد شد اما اگر تشخیص المان های سازه نگهبان که باعث تخریب دیواره های گود می شوند، اشتباه باشد ناظر حتی با توجه به اینکه گزارش خلافدار ارسال کرده، محکومیت می گیرد که البته شاید درصدش کمتر باشد به همین جهت توصیه می­گردد کلیه المان هایی که حتی تصور می شود در پایداری دیواره گود موثر نیست هم در گزارش اشاره شود تا باعث تبرئه ناظر در دادگاه گردد.

• چهار سال پیش پرونده ای در شمال تهران مورد پژوهش قرار گرفت که پلاک ضلع شرقی (دو طبقه بافت فرسوده) یک ساختمانِ گودبرداری شده به عمق 6 متر ریزش کرد، به این دلیل که سازه نگهبان بطور ناقص توسط سازنده احداث شده بود.

ناظر در گزارش خود به اشکالات و نواقص سازه نگهبان اشاره کرده بود از جمله اینکه نمره پروفیل ها در نقشه مصوب IPE20  است اما مالک از پروفیل IPE16 استفاده کرده همچنین مغایرتِ نمره پروفیلهای پشت بند سازه نگهبان و ایراد جوشهای آنرا نیز ذکر کرده ولی در هیچ قسمت از گزارش خود به برداشت سپر خاکی توسط مالک اشاره نکرده بود درحالیکه کارشناسان علت وقوع حادثه را برداشتن سپرخاکی (پشته خاکی) دانستند و معتقد بودند حتی اگر سازه نگهبان طبق نقشه هم اجرا می شد، نمی توانست از ریزش پلاک مجاور جلوگیری کند درواقع پس از برداشت سپر خاکی لازم بود جایگزینی مناسب از جمله دیوار حائل برای آن احداث شود که در گزارش ناظر این موضوع ذکر نشده بود. بنابراین ناظر 5 درصد محکومیت گرفت.

حالت سوم:

اگر نقشه مصوب سازه نگهبان متناسب با شرایط گودبرداری نباشد و ناظر تشخیص دهد که در شرایط فعلی نیاز به نقشه سازه نگهبان جدید است در این حالت لازم است ناظر چهار عمل مهم را انجام دهد

• طی یک دستور کار به مالک اعلام کند با توجه به اینکه خاکبرداری انجام شده و نقشه های سازه نگهبان مصوب متناسب با شرایط فعلی گود نیست میبایستی با مراجعه به مهندس محاسب نسبت به تهیه نقشه سازه نگهبان متناسب با شرایط گود تهیه گردد.
• طی یک گزارش به شهرداری موضوعِ دستور کار فوق را اعلام کرده (دستور کار ضمیمه گردد) و از شهرداری درخواست کند تا مالک را مکلف نماید با مراجعه به مهندس محاسب، نقشه سازه نگهبان، متناسب با شرایط گود تهیه نموده و تحت نظارت ناظر و توسط مجری صاحب صلاحیت اقدام به اجرای سازه نگهبان جدید نماید.
• نامه ای خطاب به مهندس محاسب نوشته شود و پس از معرفی ناظر، ذکر گردد که: “با توجه به اینکه خاکبرداری قبل از اجرای نقشه سازه نگهبان مصوب انجام شده لذا نقشه های مذکور با شرایط فعلی گود متناسب نیست بنابراین لازم است در معیت اینجانب از محلِ گودبرداری شده بازدید به عمل آورده و نقشه های سازه نگهبان جدید تهیه کرده و ابلاغ نمایید”
• در صورتی که مهندس محاسب نسبت به نامه ناظر ترتیب اثری ندهد نامه ای خطاب به سازمان نظام مهندسی استان تهیه شود و در آن ضمن شرح موضوع، ذکر گردد که: “مهندس محاسب اقدام به تهیه نقشه سازه نگهبان متناسب با شرایط گود نمی کند لذا خواهشمند است مهندس محاسب را مکلف به بازدید از محل گودبرداری در معیت اینجانب نموده تا نسبت به تهیه و ابلاغ نقشه سازه نگهبان متناسب با شرایط گود اقدام نماید.”

برای کلیه مکاتبات بایستی رسید اخذ گردد و درصورتی که مخاطبین از دریافت مکاتبه استنکاف کنند از طریق اظهارنامه قضایی که شرایط آن قبلا توضیح داده شده اقدام شود.

• درصورتی که مخاطبین، نسبت به مکاتبات ناظر ترتیب اثری ندهد لازم است مجددا مکاتبه صورت گیرد بخصوص گزارش ارسالی به شهرداری که از اهمیت بسیاری برخوردار است.

توصیه می گردد مهندسین محاسب و طراح سازه نگهبان به محض دریافت نامه ناظر، سریعا از ملک بازدید کنند و نقشه سازه نگهبان جدید طراحی کرده و ابلاغ نمایند چرا که عدم اقدام به این کار تبعات حقوقی سنگی دارد. پرونده های بسیاری وجود دارد که مهندس محاسب تاوان سنگینی داده است بعنوان مثال در یک پرونده­ی ریزش گود، ناظر ساختمان چهار مکاتبه اصلی خود را انجام داده و حتی مالک نیز به سراغ مهندس محاسب رفته بود تا نقشه جدید دریافت کند اما مهندس محاسب در دادگاه اعلام کرد که قبلا نقشه سازه نگهبان را تهیه کرده و باید سازنده آنرا قبل از خاکبرداری اجرا می کرد و خسارت ناشی از ریزش گود ارتباطی به محاسب ندارد درحالیکه قاضی معتقد بود طبق ماده 295 قانون مجازات اسلامی** مهندس محاسب محکوم به ترک فعل شده و باید تاوان دهد. در پرونده ای مشابه کیفرخواست قتل عمد (با مجازات قصاص و اعدام) برای محاسب صادر شد که در دادگاه بدوی طی یک دفاعیه و اینکه قتل عمد نیاز به عنصر معنوی دارد، کیفرخواست به قتل غیر عمد تبدیل گشت.

در خصوص مجازات ترک فعل، مثالی از یک پرونده ذکر می شود که غریق نجاتی از نجات یک شخص در دریای شمال خودداری می کند در حالیکه توانایی نجات او را داشت اما بدلیل عدم پرداخت پول توسط خانواده متوفی، غریق نجات ترک فعل می کند و پس از شکایت علیه ایشان در دادگاه محکوم به قتل عمد می شود.

• در همان پرونده­ی محکومیت مهندس محاسب، ایشان علت ترک فعل خود را عدم پرداخت هزینه تهیه نقشه سازه نگهبان جدید توسط مالک اعلام کرد که این توجیه نیز توسط قاضی رد شد چرا که به علت ضرورت جان و مال ساکنین پلاک مجاور، مهندس محاسب می بایست ضمن تهیه نقشه های جدید، رسیدی از مالک اخذ می کرد مبنی بر اینکه مبلغ مورد نظر متعاقبا توسط مالک پرداخت خواهد شد و اگر چنانچه مالک از پرداخت هزینه خودداری می کرد، مهندس محاسب میبایست از طریق مراجع قانونی و نظریه کارشناسی اقدام به طرح شکایت علیه مالک می نمود.

*ماده‌ 7 آیین نامه حفاظت کارگاههای ساختمانی: هرگاه مهندسان ناظر در ارتباط با نحوه اجرای عملیات ساختمانی ایراداتی مشاهده نمایند که احتمال خطر وقوع حادثه را در برداشته باشد، باید فوراً مراتب را همراه با راهنمایی‌ها و دستورالعمل‌های لازم، کتباً به کارفرما یا کارفرمایان مربوطه اطلاع داده و رونوشت آن را به واحد کار و امور اجتماعی محل و مرجع صدور پروانه ساختمان تسلیم نمایند. کارفرما موظف است فوراً کار را در تمام یا قسمتی از کارگاه که مورد ایراد و اعلام خطر واقع شده متوقف و کارگران را از محل خطر دور و اقدامات مقتضی در مورد رفع خطر بعمل آورد.

**ماده ۲۹۵ قانون مجازات اسلامی: هرگاه کسی فعلی که انجام آن را برعهده گرفته یا وظیفه خاصی را که قانون بر عهده او گذاشته است، ترک کند و به سبب آن، جنایتی واقع شود، چنانچه توانایی انجام آن فعل را داشته باشد جنایت حاصل به او مستند می شود و حسب مورد عمدی، شبه عمدی، یا خطای محض است، مانند این که مادر یا دایه ای که شیر دادن را برعهده گرفته است، کودک را شیر ندهد یا پزشک یا پرستار وظیفه قانونی خود را ترک کند.