شرح حقوقی و فنی اسکوپ سنگ نما ، تاکید به مهندسین ناظر بابت توجه به نبشی کشی های بلوک های سبک گازی برای دیوارهای پیرامونی ، چگونگی اسکوپ سرامیک در نما ، نحوه گزارش دادن عدم اسکوپ سنگ نما بحث ، پیرامون تاییده پایانکار برای ساختمانهایی که سنگ نمای آنها اسکوپ نشده است

 

متن پیش روی برگردان فایل صوتی است که به همت گروه نگارش آماده و در اختیار شما قرار گرفته است.

مرجع حقوق مهندسی ایران همیار و همراه جامعه مهندسی ایران

موضوع بحث ابتدایی این جلسه را در جلسات گذشته به تفصیل بیان کرده ایم و در این جلسه نیز جهت یادآوری به شرح مجدد آن خواهیم پرداخت. بسیاری از مهندسین ناظر تصور می کنند که اسکوپ کردن سنگ نما منحصراً شیار زدن پشت سنگ پلاک با دستگاه فرز، و مفتول بستن و چسباندن لقمه میباشد که قبل از نصب و دوغاب ریزی پشت سنگ انجام می شود . در حالی که بعد از نصب سنگ نما نیز می توان با پیچ و رولپلاک آن را اسکوپ نمود .قابل ذکر است که اگر سنگها در حین اجرا و بازدید مهندس ناظر اسکوپ نشده بود، مهندس ناظر باید آن را به شهرداری گزارش کند و اگر پس از اجرا این تخلف را گزارش کند، گزارش پس از موعد محسوب می شود و در صورتی که از ناظر در شورای انتظامی و محاکم قضایی شکایت شود آنگاه ممکن است به چند ماه محرومیت از پروانه اشتغال و یا پرداخت خسارت محکوم گردد . گاهی سازنده از ناظر شکایت میکند که چرا این تخلف را در حین کار به شهرداری گزارش نکرده یا به سازنده تذکر نداده است . طبق تبصره ماده 100 قانون شهرداری ها ناظر باید به مرجع صدور پروانه ساختمان   ( شهرداری ) تخلفات را گزارش کند و شهرداری موظف است به سازنده اخطار دهد . وقتی ناظر ( معماری ، هماهنگ کننده ،تک ناظر ) بعد از اتمام اجرای سنگ نما ،گزارش اسکوپ نشدن سنگهای نما را بدهد و مالک را موظف به پیچ و رولپلاک کردن سنگها کند و هزینه نصب مجدد داربست ، تهیه پیچ و رولپلاک و دستمزد اجرا را به سازنده تحمیل نماید، ممکن است مورد شکایت سازنده قرار گیرد . چون ناظر گزارش خارج از موعد داده است بنابراین به پرداخت10 تا 20 درصد هزینه های مذکور محکوم می شود .

حال سئوال اینجاست  که چگونه ناظر گرفتار این شکایتها نشود یا اگر هم گرفتار شد؛ چگونه خلاص شود ؟

• اگر مهندس ناظر به سازنده، دستورکار اسکوپ سنگها را داده بود و مالک علیرغم وعده داده شده ؛ باز هم سنگها را اسکوپ نکرد و ناظر متوجه این تخلف بشود و مامور شهرداری تا آن زمان بازدید نکرده بود ، آنگاه ناظر می تواند از قاعده میخ طویله استفاده کند و گزارش شهرداری را به فعل مضارع بنویسد که :

مالک در حال اجرای سنگ نما است و برخی سنگها اسکوپ نشده و خلاف دارد .

• این نوع گزارش را تا یک ماه بعد از سنگ کاری هم می توان داد اما بیشتر از این مدت ممکن است تاخیر ناظر در گزارش دادن لو برود . برخی ناظرها گزارش اسکوپ نشدن سنگ نما را به فعل ماضی می نویسند:

سنگ کاری نما به اتمام رسیده و برخی سنگها اسکوپ ندارند.  یا حتی موقع پایان کار گزارش این تخلف را می دهند که این نوع گزارشات اشکال دار است . معمولاً در این حالت مامور شهرداری قبل از ناظر ، گزارش اتمام نازک کاری و نمای ساختمان را داده است.

آیا در این صورت مفری برای ناظر وجود دارد؟ آیا او به خاطر اشتباهش باید به سازنده باج بدهد و برای در امان ماندن از محکومیت در شورای انتظامی یا دادگاه ، پایان کار ساختمان را تایید کند؟

راه حلی وجود دارد و آن اینکه اگر سنگ نما از جنس تراورتن یا گرانیت با ضخامت کم ( در حد یک سانتیمتر ) باشد ناظر می تواند در گزارش به شهرداری یا با تقدیم لایحه دفاعیه  به شورای انتظامی یا دادگاه ، بنویسد که شیار زدن پشت سنگ و استفاده از لقمه و مفتول ، تنها راه کار اسکوپ کردن نیست بلکه در این مورد خاص چون ضخامت سنگ کم است و شیار زدن باعث ترک و شکستن سنگ می شود ؛تشخیص فنی و مهندسی ، مهندس ناظر این است که همه سنگها بعد از نصب شدن ، با پیچ و رولپلاک اسکوپ شوند و این موضوع قبلاً به سازنده تذکر داده شده است . روش اسکوپ به وسیله پیچ و رولپلاک در پروانه های ساختمانی صادره از طرف شهرداری تهران و مشخصات فنی کارهای ساختمانی نشریه 55 پذیرفته شده است .

بحث بعدی ما در خصوص اجرای دیوارهای پیرامونی از جنس آجرهای سبک گازی aac و با مارکهای معروف ، سیپورکس و هپلکس می باشد .

• در استفاده از این بلوکها باید نکات مهمی رعایت شود و از جمله : وال پست و نبشی کشی های مخصوص آن اجرا شده و به سازه اصلی متصل شود  ، دیوار چینی باید با ملات  مخصوص اجرا شود نه با ملات ماسه سیمان معمولی و پیشنهاد میگردد که این نوع آجر ها در حین نصب کاملاً زنجاب گردند. روی این آجرها باید توری مرغی و رابیتس اجراشده سپس باید دوغاب در پشت سنگ نما ریخته شود . اگر هر یک از این موارد رعایت نشود استحکام دیوارهای پیرامونی و سنگ نما قابل تایید نیست و ممکن است باعث ریزش سنگ نما یا حتی فروریختن همه دیوارها شود . ناظر باید گزارش این تخلف را به شهرداری ارائه کند و پایان کار را مطلقاً تایید نکند . این تخلف جزو دسته چهارم تخلفات در مکتب حقوق مهندسی است که ناظر مطلقاً نباید چشم پوشی کند و ترجیحاً سازنده را وادار به پذیرش تعویض ناظر نماید . ریزش دیوار و سقوط سنگ نما در دیوارهایی با جنس آجرهای گازی سبک به کرات اتفاق افتاده و حادثه ایجاد کرده است.

• همچنین اسکوپ سرامیک در نمای ساختمان هم باید به روش خاصی انجام گیرد. بهترین روش اسکوپ سرامیک این است که دو قطعه سنگ پلاک به عنوان لقمه و به ضخامت یک سانتمیتر به ابعاد 5*5 سانتیمتر پشت سرامیک بچسبانند و مفتول را به این لقمه ها ببندند . فعلاً روش بهتری ابداع و شناخته نشده است . اسکوپ با پیچ و رولپلاک باعث شکستن سرامیک می شود و پذیرفتنی نیست . نکته مهم این است که هزینه چسباندن لقمه به پشت سرامیک زیاد است و سازنده ها حاضر به چنین کاری نیستند حتی اگر ظاهراً با آن موافقت کنند . ممکن است به صورت نمایشی و ناقص در حضور ناظر چند عدد سرامیک را به روش مذکور اسکوپ کنند اما در اکثر موارد چنین کاری نمی کنند چون هزینه اجرای آن زیاد است . ممکن است سالها بعد از پایان کار ، قطعه ای از سرامیک سقوط کند و باعث مرگ انسانی شود و ناظر هم مقصر و محکوم به پرداخت بخشی از دیه و خسارات گردد .

اخیراً در مناطق 22 گانه شهرداری تهران مجوز نمای سرامیک در کمیسیون نما صادر نمی شود و این  تصمیم درستی است. اگر مجوز نمای سرامیک در کمیسیون داده شد و نقشه های آن قبل از صدور جواز ساختمان به ناظر ارائه گردید ناظر نباید این نقشه ها را تایید کند.اگر به هر ترتیبی مجوز نمای سرامیک بدون تایید ناظر داده شد و پروانه ساختمان هم صادر گردید آنگاه ناظر باید عدم تایید اسکوپ سرامیکها را چند بار به شهرداری گزارش کند.حتی اگر ناظر اسکوپ شدن برخی سرامیکها را دید ،باز هم نباید اسکوپ را تایید کند چون قطعاً تعدادی از سرامیکها به دور از چشم مهندس ناظر بدون اسکوپ اجرا شده اند.

نکات مهم در اجرای سنگ کاری نما

اگر هر یک از موارد ذیل  توسط سازنده و یا عوامل اجرایی پیمانکاراجرای نما ، رعایت نشد باید در چند نوبت موارد تخلف ، توسط ناظر به شهرداری گزارش شود و به سازنده دستور کار کتبی تفهیم و ابلاغ گردد و در صورت عدم تحویل دستور کار ؛ موارد از طریق اظهار نامه قضایی به مالک ابلاغ گردد.

• سنگهایی از جنس گرانیت؛ حتماً باید اسکوپ شوند چون رگه های آهکی ندارند و به ملات ماسه سیمان به صورت محکم نمی چسبند . آهن موجود در این نوع سنگ باعث سختی آن شده و موقع برش با صفحه مخصوص آن ، جرقه می زند . اخیراً شهرداری تهران ، استفاده از این نوع سنگ در نمای ساختمان را ممنوع کرده است .
• خاک پشت سنگهایی از جنس تراورتن ، مرمریت و چینی ، باید شسته شوند تا ملات و دوغاب به خوبی به سنگ بچسبند .
• باید ماسه بدون خاک ، دوبار شسته شده ،با ارزش ماسه ای بالا، برای دوغاب پشت سنگ استفاده شود . البته ماسه  خاک دار برای ملات دیوار چینی اشکال ندارد .
• دوغاب ریزی پشت سنگ، در دمای کمتر از 5 درجه سانتیگراد ممنوع است چون یخ می زند و سنگ نما بعدها از دیوار جدا میشود و سقوط میکند . ضد یخ برای دوغاب و ملات پذیرفتنی نیست و مخصوص بتن است .
• استفاده از سیمان خشکه روی دوغاب ممنوع است . اگر چه استفاده از آن در حد کم ، قابل چشم پوشی است اما ناظر نباید کتباً مجوز بدهد .

• نکته قابل ذکر بعدی این است که ناظر به سازنده تذکر دهد که در قراردادش با پیمانکار اجرای سنگ نما، دقیقاً بنویسد اسکوپ کردن الزامی است و کلیه سنگهای نما باید با اسکوپ نصب گردند. این کار به نفع سازنده و ناظر است چون اگر سالها بعد، یک تکه از سنگ نما جدا شده و سقوط کند همه به دردسر می افتند . در قرارداد مذکور؛ نام ، کد ملی ،  نشانی ، امضا ، اثر انگشت سنگ کار ، درج شده باشد و سازنده تا ابد آن را بایگانی کند که اگر حادثه ای اتفاق افتاد ،تقصیر سنگ کار در دادگاه قابل اثبات باشد .

بازخوانی پرونده اول

 در ساختمانی در دولت آباد تهران 6 سال بعد از پایان کار ، یک روز ظهر قطعه ای از سنگ نما سقوط کرده و موجب فوت یک خانم شد . مهندس ناظر و سازنده و اوستای سنگ کار تقصیر گرفتند . 10% دیه سهم تقصیر ناظر را بیمه داد چون ناظر بیمه نامه مسئولیت داشت و اوستای سنگ کار هم 30 % مقصراعلام شد . لازم به ذکر است که تاکید کنیم  وقتی  ا جرای سنگ نما بدون اشکال به اتمام رسید،ِ ناظر لازم نیست کتباً این موضوع را تایید کند بلکه بایدنسبت به آن سکوت کند و فقط بنویسد نازک کاری و سنگ کاری تمام شده است . اما اگر تخلف داشت حتما گزارش کتبی به شهرداری ارائه دهد .

در اینجا تجربه ای دیگر را ذکر کنیم که در سال1385 یک مهندس مجری ذیصلاحی در یک قرارداد مشارکت در ساخت ساختمانی در منطقه تهران نو ، با حساسیت خاصی بر کار اسکوپ سنگهای مرمریت با  ضخامت 1.3 سانتیمتری راساً نظارت داشت . وقتی مجری فقط برای نیم ساعت و برای انجام کاری از کارگاه خارج میشود ؛ در بازگشت متوجه شد که یکی از سنگها بدون اسکوپ نصب شده است . کارگر سنگ کار دور از چشم استاد کار و مهندس مجری این سهل انگاری را مرتکب می شود . این فرد گرچه توبیخ شد اما درس عبرتی برای همه ناظرها است که کار سنگ کاری قابل نظارت صد در صدی نیست و لذا قابل اطمینان صد در صدی هم نیست و ناظر نمی تواند به اسکوپ همه سنگها مطمئن باشد و باید گزارش دقیق و درست بنویسد .

قضاوت مهندسی در اجرای سنگ نما را با یادی از استاد فقید، مرحوم دکتر مهدی قالیبافیان،

• استاد مباحث فنی و حقوقی و مهندسی ادامه می دهیم که می فرماید : قضاوت مهندسی در سنگ کاری  نما یعنی اینکه، مهندس ناظر باید بتواند نهایتاً کار انجام شده سنگ کاری را قضاوت کند که مورد تایید است یا خیر.

سنگهای نما از جنسهای متفاوتی هستند.مثلاً سنگ مرمریت، اکثراً فاقد رگه های آهکی هستند و اگر اسکوپ پیچ و رولپلاک نشود؛ قابل تایید نیست . سنگ چینی  که در تهران کمتر استفاده می شود ، و سنگ لایبیت و دهبید که اگر رگه های آهکی داشته باشد و ضخامتش زیاد باشد  و شیار زده و سیم مفتول اسکوپ بسته شود ، قابل تایید است اما ترجیحاً اسکوپ و پیچ و رولپلاک شود .سنگ گرانیت بدون اسکوپ مطلقاً قابل تایید نیست .

ابزارهای نما باید به روشهای مخصوصی از قبیل  نبشی کشی و بست زدن ، کاملاً اسکوپ شوند و با ساپورت مناسب به سازه اصلی اتصال یابند نه به دیوارهای پیرامونی . اجرای نمای رومی و سرستون و پاستون از طرف کمیسیون نما شهرداری تهران محدود و گاهی ممنوع شده است . برخی ابزارها مثل سینه کفتری ، نیلوفری و قاشقی در پیشانی ها یا سرستون بوته جقه و سنتوری بالای درب ورودی مجاز هستند .

• گاهی ابزارهای سنگی سنگین مثل شمش سنگی در نما بکار می روند و اینها با دوغاب قابل اتصال به دیوار در ارتفاع زیاد نیستند و ترجیحاً ناظر نباید اجازه اجرای این نوع سنگها را به مالک بدهد. نصب اینها اگرچه تشریفات خاصی دارد، ولی قاعده مشخصی در مقررات ملی برای اسکوپ اینها ذکر نشده است . ناظر معماری باید وقت زیادی صرف نظارت اینها کند و حتماً مطمئن شود که این ابزار سنگی در طولانی مدت ( مثلا در 30 سال آینده ) سقوط نمی کند .

به عنوان مثال ؛ ناظر ساختمانی در آجودانیه تهران برای نصب یک شمش سنگی تراورتن به طول 3 متر و مقطع 10*10 سانتیمتر به وزن حدود 120 کیلوگرم در ارتفاع 17 متر در نمای ساختمان به سازنده دستور کار کتبی داد که در نصب این قطعه باید نبشی کشی خاص آن ، سوراخ کاری شمش سنگی برای رد کردن مفتول و اتصال به سازه حتماً لحاظ شود .

ابزارهای سنگی اگرچه زیبا هستند اما دارای نکات خاصی در حین نصب و اسکوپ زدن هستند. مثلاً یک ابزار نیلوفری با دو عدد فتیله و سه عدد چفت با طول 4 متر که قرار است در ارتفاع 17 متری نصب شود؛ باید به خوبی در محل نصب محکم نگه داشته شوند. لذا باید بست مناسب داشته باشند و کنارشان لچکی نصب شده  و باید به سازه اصلی وصل شود نه دیوار پیرامونی .

اگرمهندس ناظر معماری به اسکوپ این  گونه سنگ ها اعتماد و اطمینان نداشت و نظرش تامین نشد؛ یک یا دوبار یا بیشتر گزارش بنویسد که : برخی ابزارها و سنگهای نما خصوصاً در گوشه ها و پیشانی ها اسکوپ نشده اند . لازم است ناظر هماهنگ کننده نیز به گزارش ناظر معماری اهمیت بدهد و مخالفت نکند .

در بررسی 15 پرونده سقوط سنگ نما در تهران تجربه شده است که در 95 %حوادث ، سقوط سنگ از گوشه ها و پیشانی نمای ساختمان  بوده است چون یک طرف این سنگها آزاد بوده و چفت نشده بودند. در نظارت بر اسکوپ این نوع سنگ ها باید بیشتر دقت شود . مفتول  مربوط به اسکوپ این نوع سنگها از کنار قابل مشاهده است . معمولا از قسمت وسط نما ، سنگ سقوط نمی کند مگر این که مثلاً از سمت داخل دیوار ، میخی به دیوار زده باشند که سنگ نما را لق کرده باشد .

• اگر ناظر با قضاوت مهندسی خودش به این نتیجه رسید که برخی از سنگها اسکوپ نشده اند باید یک یا چند بار گزارش خلاف دار به شهرداری بفرستد و بخواهد که سازنده را مکلف به اجرای اسکوپ سنگها و ابزارهای سنگی نمایند . تایید پایان کار این ساختمان مطلقاً ممنوع است مگر این که همه سنگها با پیچ و رول پلاک اسکوپ شوند .این گونه تخلفات در دسته چهارم تخلفات مکتب حقوق مهندسی است و قابل چشم پوشی نیست

اگر سازنده مدعی شد که پیچ و رولپلاک ؛ نمای ساختمان را زشت می کند میتوان او را راهنمایی کرد که توسط یک استاد پتینه کار با بتونه و سیمان و رنگ همرنگ سنگ ؛ روی پیچ ها و نبشی ها و لچکی ها را بپوشاند .  اگر ناظر در این خصوص سهل انگاری کند ممکن است خودش در زمان حیات و خانواده اش در صورت فوت ناظر بابت حوادث احتمالی ، تاوان و خسارت بدهند . به عنوان مثال ناظر ساختمانی 3 ماه بعد از پایان کار، در اثر سرطان از دنیا رفت و 6 سال بعد در اثر سقوط سنگ نما یک عابر کشته شد. ناظر متوفی 20% مقصر شد . سازنده و مدیر آپارتمان هم تقصیر گرفتند . با این که در گزارش هیأت 3 نفره کارشناسان دادگستری به فوت ناظر اشاره شده بود اما سهم دیه مربوط به ناظر از اموال وراث اوکه انحصار وراثت شده و مشخص بود، برداشته و به اولیای دم پرداخت شد .

ناظر نباید در خصوص اسکوپ سنگ نما با سازنده مماشات کند چون قانون در مجازات ناظر سخت گیر است . مماشات ناظر به ضرر خودش و جامعه است .

• وقتی سنگ نما سقوط کند و باعث مرگ عابر پیاده شود آنگاه : کلانتری گزارش تهیه می کند ، جنازه به پزشکی قانونی منتقل می شود ، قطعات سنگی که سقوط کرده ( آلت قتاله ) جمع شده و به کلانتری و پزشکی قانونی برده می شود ، پرونده ای در بازپرسی کیفری تشکیل می گردد و قرار بازپرس برای تعیین علت وقوع حادثه و عوامل موثر و درصد تاثیر هر یک از آنها به کارشناس رسمی صادر می گردد . کارشناس در بازدید از محل و مشاهده و بررسی شواهد و علائم و دلایل و مدارک به دنبال اینست که بفهمد آیا لق بودن این سنگ قبل از افتادن ، با چشم سر قابل مشاهده بوده  است یا خیر؟ درصد تقصیر مدیر آپارتمان به مثبت یا منفی بودن پاسخ این سوال مربوط است . اگر محرز شود که لقی سنگ از قبل قابل مشاهده بوده و قبلاً چندین نوبت سنگ از جاهای مختلف نما سقوط کرده و مدیر و ساکنان آپارتمان بی توجهی کرده اند آنگاه مدیر آپارتمان 20 تا 30 درصد و در برخی موارد از 50 تا 70 درصد تقصیر می گیرد. اما اگر ثابت شود که حادثه به علت تمام شدن عمر مفید ساختمان یا مصالح آن بوده آنگاه ناظر و سازنده ساختمان تبرئه می شوند . این حالت بسیار به ندرت اتفاق می افتد . مثلاً اگر نم و رطوبت  ساختمان به علت انقضای عمر ایزوگام باشد ناظر و سازنده تقصیر نمی گیرند . هر یک از مصالح ساختمانی عمر مفیدی دارند که تعیین این عمر مفید با کارشناس رسمی دادگستری است . عدد مشخص و ثابتی برای عمر مفید ساختمان یا مصالح آن نمی توان تعیین کرد و ارتباط صد در صد با نظر کارشناس دادگستری دارد .  در یک مورد بسیار نادر در حادثه سقوط سنگ نما در دزاشیب تهران که باعث مرگ یک پیرمرد شد کارشناسان هیأت یک نفره و 3 نفره ، علت سقوط سنگ را فرسودگی و تمام شدن عمر مفید ساختمان اعلام کردند .

بازخوانی پرونده دوم

در یک مورد واقعی ، کارشناس دادگاه با معاینه محل سقوط سنگ نما از ساختمان با قدمت 6 سال ساخت و تحقیق از شاهدان عینی ؛ برایش ثابت شد که لقی سنگ نما در چند ماه گذشته قابل تشخیص و رفع اشکال بوده است . حتی یکبار یک سنگ جلوی پای نظافتچی این ساختمان سقوط کرده و باز هم مدیر و ساکنان ساختمان اقدام مناسبی نکردند . در آخرین مورد سقوط سنگ نما از این ساختمان ، یک عابر کشته شد و مدیر ساختمان در کارشناسی 5 نفره به 60 %تقصیر محکوم گردید . ناظر و سازنده و سنگ کار هم هریک چند درصد تقصیر گرفتند .

مدیر آپارتمان مسئول است چون در قانون تملک آپارتمانها ( ماده 4 و 5 – مصوب 1343 و اصلاحیه 1376 ) و آیین نامه اجرایی آن مصوب 1347 مسئولیتش تعریف شده و خلاء قانونی در این خصوص وجود ندارد . چاره مسئولیت مدیر آپارتمان این است که بیمه مسئولیت بخرد . در صورت وقوع حوادثی این چنینی ، مدیر آپارتمان مدتها درگیر دادگاه و دچار فرسایش اعصاب خواهد شد .

در مهر سال 1393سقوط سنگ نما باعث مرگ یک پدر و پسر در خیابان ابوذر تهران شد . دیه اینها در ماه حرام در سال 1395 به 500 میلیون تومان رسید و مدیر آپارتمان محکوم به پرداخت بخشی از آن شد .